صفحه محصول - نظریه های تئوری اقتصادی و نظریه کنش اجتماعی تالکوت پارسونز

نظریه های تئوری اقتصادی و نظریه کنش اجتماعی تالکوت پارسونز (docx) 1 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 1 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

1771015-6350 دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی به وسیله محمد حاجی حسنی آرانی سپاسگزاری: در پايان از مساعدتهای خالصانه و بیچشمداشت خانواده عزيزم، همسر بزرگوارم، کارکنان محترم دانشکده علوم اجتماعي و تمام عزيزاني که به نحوي در مراحل اين پژوهش مشمول لطف و عنايت آنان گرديدم، بدون ذکر نام کمال تشکر و قدرداني را به عمل ميآورم. کلیات 1- 1- مقدمه در چند دهه اخیر مسأله رشد جمعیت جهان که قسمت عمده آن مربوط به کشورهای در حال توسعه از جمله ایران میباشد، توجه محافل مختلف ملی و بینالمللی را به خود جلب کرده است. اگر چه در سالهاي اخير بحثهاي متعددي در مورد كاهش رشد جمعيت در كشور صورت گرفته اما كماكان سالانه نزديك به يك ميليون نفر به جمعيت كشور اضافه ميشود. برنامههای تنظیم خانواده و تحدید موالید اگر به گونهای مؤثر و کارآمد پیاده شود، آثار بسیار مثبتی در جامعه بر جای مینهد که از آن جمله: 1- تأمین بهداشت و سلامت مادر و کودک 2- کاهش مرگومیر مادران 3- کمک به تحقق توسعه همه جانبه و پایدار 4- تضمین حقوق و آزادیهای زن و مرد در خانواده میتوان اشاره نمود (تقوی، 11:1382). بنا به تعریف سازمان جهانی بهداشت، تنظیم خانواده مشتمل بر اقداماتی است که افراد و زوجها را یاری می‌دهد، تا از داشتن فرزند ناخواسته جلوگیری کنند، فاصله بین فرزندان خود را تنظیم نمایند، زمان تولد فرزندان را با سن و شرایط دیگر خود تطبیق دهند، و آگاهانه در مورد تعداد فرزندان خود تصمیم بگیرند، خدماتی که این نیات را میسر میسازد، مشتمل است بر آموزش و مشاوره در مورد تنظیم خانواده، تأمین وسایل جلوگیری از حاملگی، کمک به کسانی که دچار ناباروری هستند و آموزش پدران و مادران در مورد خانواده و فرزندان (زنجانی و دیگران، 129:1389). آگاهی از افزایش سریع جمعیت به عنوان نوعی خطر جهانی برای بشر در نیمه دوم قرن بیستم شناخته شد. رشد بیرویه و بدون برنامهریزی جمعیت، در بسیاری از موارد موجب کمبود منابع مورد نیاز و در نتیجه بروز تنش و جنگ، بین جوامع انسانی گذشته است. جوامع پرجمعیت با مشکلات عدیدهای از جمله فقر، بیماری، شکاف بالای طبقاتی، بیکاری و غیره مواجه است که تهدیدی برای ثبات جامعه میباشد. کشورهای پیشرفته با به کارگیری برنامههای تنظیم خانواده و کنترل معقول رشد جمعیت خود، توانستهاند بر بسیاری از عوارض جمعیت فایق آمده و از مزایای آن نیز بهره لازم را برگیرند. برنامه تنظیم خانواده در ایران قبل از انقلاب بر طبق سیاستهای سازمان بهداشت جهانی در زمینه جمعیت کشورهای جهان سوم به اجرا درآمد. پس از انقلاب با توجه به دیدگاههای منفی که در مورد برنامهها و طرحهای رژیم گذشته وجود داشت، برنامه کنترل جمعیت و تنظیم خانواده، به طور موقت منتفی گشت و در طول کمتر از 10 سال (68-59) رشد جمعیت به مرحله خطرآفرینی رسید. و با پایان گرفتن جنگ در سال 1368 سیاستهایی برای کنترل جمعیت و تنظیم خانواده از سوی سازمانها و وزارت خانههای مربوط به مرحله اجرا گذاشته شد (فروزانفر، 1379 به نقل از پارسا، 7:1384). با تلاشی که برای کنترل جمعیت از طرف سازمانها، کلینیکها و مراکز بهداشتی صورت گرفت نرخ رشد جمعیت کشور از 8/3 درصد درسال 1365 که یکی از بالاترین نرخ رشد جمعیت در جهان بوده است به 8/1 درصد در سال 1375 کاهش یافت (تقوی، 1382). این افزایش، بیشتر به همان جمعیت متولد شده در سالهای آغازین انقلاب اسلامی برمیگردد که اکنون وارد سن باروری شدهاند. استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری از عوامل موثر در کنترل رشد جمعیت در دهه اخیر بوده است و افزایش درصد پوشش واجدین شرایط رو به سمت روشهای مطمئن به عنوان یکی از عوامل مهم در ارزیابی برنامههای تنظیم خانواده است (جهانفر، 50:1377). نرخ رشد جمعیت در سال 1390 به حدود 3/1 درصد رسیده است (مرکز آمار ایران، 1392). 1- 2- بیان مسئله: کشور ما جزء مناطقی از جهان میباشد که از چهار هزار سال قبل مسئله شهرنشینی در آن مطرح بوده و از رشد سریعی برخوردار بوده است. لذا جهت تعدیل و هماهنگی محورهای توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و تامین سلامت جسمی- روانی و اجتماعی تمام اقشار جامعه به ویژه مادران و کودکان که جزء قشر آسیبپذیر جامعه هستند، بایستی برنامهريزي و تنظيم خانواده وجود داشته باشد. اگر زنان جوان به اطلاعات صحیح در مورد روشهای جلوگیری از بارداریهاي ناخواسته دست پیدا کنند میتوان از ضربههای عاطفی و هزینههای مربوط به این بارداریها جلوگیری به عمل آورد. در ایران برنامههای تنظیم خانواده بر اساس قوانین دینی و حمایت مراجع مذهبی به مرحله اجرا رسیده است. قابلیت تغییرپذیری و انطباق قوانین اسلامی با مسائل اجتماعی موضوع بسیار مهمی در پیشرفت و موفقیت برنامههای تنظیم خانواده در کشور است. بر اساس آمار موجود درصد بالایی از زنانی که تمایل به بارداری نداشتهاند و یا خواستار تعویق زمان بارداری بودهاند از وسایل جلوگیری استفاده نکردهاند (کتابی، 1387). در کشوری مانند ایران که حرکت به سمت توسعه را تجربه میکند و به شدت نیازمند پسانداز یعنی تولید بیش از مصرف است، با توجه به محدودیت منبع اصلی تولید یعنی ذخایر طبیعی، ارقام میلیونی رشد جمعیت مانع بزرگی بر سر راه توسعه است. چنین وضعیتی اتخاذ تدابیری اساسی جهت برنامههای تنظیم خانواده و کنترل موالید را در ایران ضروری مینماید. در این ارتباط آنچه که بیش از هر چیزی اهمیت مییابد مسئله زمان است. بر پایه تحقیقات صورت گرفته چنان چه برنامههای تنظیم خانواده به گونهای عمل کند که تا باروری به سطح جایگزینی، میزان تجدید نسل خالص یک، برسد رشد جمعیت در حدود سال 1440 خورشیدی متوقف ميشود و امکانات گستردهای که صرف جمعیت افزوده میگردد به بالاترین سطح زندگی افراد تخصیص یابد. بر این اساس گفته میشود که در ایران هم چنان باید به اجرای برنامههای تنظیم خانواده پرداخت، چرا كه تنظيم خانواده بر روي 2 فرزند يا حتي 3 فرزند و نيز فاصله گذاري مطلوب نياز به تنظيم خانواده دارد (حسینی، 1390). بر اساس آمارهای جهانی، علی رغم این که میزان استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری در زنان واجد شرایط تنظیم خانواده از 30 درصد در سال1960 به62 درصد در سال 1997 افزایش یافت. هنوز حدود 150 میلیون نفر زن در جهان که تمایل به محدود کردن فرزندان خود دارند از روشهای موثر بر پیشگیری از بارداری استفاده نمیکنند که بیشترین علت آن شک به روشهای جلوگیری از بارداری، ترس از عوارض جانبی، کیفیت پایین سرویسهای بهداشتی کشورهای مربوطه، باورها و نگرشهای منفی میباشد (جهانفر، 56:1377). استفاده از روشهای جلوگیری و این که از چه روشی استفاده می‌شود به عوامل مختلفی همچون سن، تحصیلات، تعداد فرزندان و میزان دسترسی به روشهای مختلف بستگی دارد (حسینی، 1390). در کشورهای در حال توسعه بیشترین روش مورد استفاده توبکتومی است که حدود 33 درصد موارد را تشکیل میدهد. حدود 40 درصد افراد پس از یکسال استفاده از یک روش جلوگیری از بارداری روش خود را تغییر میدهند که دو دلیل عمده آن یکی حاملگی ناخواسته و دلیل دیگر تهدید سلامتی فرد میباشد. میزان شکست این روشها از 30 درصد در سال برای روشهای واژینال (دیافراگم، ژل) تا کمتر از یک درصد برای ضدبارداریهای تزریقی، کاشتنی و آیودی میباشد (شیروانی و دیگران، 1386). بنابراین با استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری مطمئن و موثر میتوان میزان رشد بیرویه جمعیت را کنترل کرد. با توجه به این که استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری، رفتاری عقلانی- اجتماعی است ویژگی‌های فردی و اجتماعی زوجین، اصلیترین نقش را در فرایند استفاده و انتخاب روشهای جلوگیری از بارداری ایفا میکند. 3- 1- مقدمه نظریههای مرتبط با تنظیم خانواده که بیشتر در قالبهای اقتصادی و اجتماعی مطرح شده و متغیرهای مربوط را در خود جای دادهاند، سود خواهیم برد. دیدگاههایی که در مورد تنظیم خانواده وجود دارد عمدتا دیدگاههایی نیستند که مستقیما مربوط به این حوزه تحقیق باشد. بیشتر بررسیها و تحقیقات انجام شده نیز صرفا توصیفی بوده و توسط افرادی غیر از جمعیتشناسان انجام شده و مسائل نظری را لحاظ نکردهاند. در تحقیق حاضر به لحاظ این که پدیدههای جمعیتی در ارتباط با دیگر اجزای نظام اجتماعی است، از نظریات جامعهشناسی بیشتر استفاده میشود. 3- 2- مروری بر نظریات موجود 3- 2- 1- نظریه دیویس و بلیک برای فهم کامل باروری نیاز به اتصال دادن ساختار اجتماعی و روانشناسی اجتماعی داریم. جامعه به دو روش میتواند رفتار باروری زوجین را تحت تاثیر قرار دهد. به طور مستقیم از طریق تأثیر بر متغیرهای سطح خرد که به نوبه خود بر رفتار باروری مستقیما اثر میگذارد. نظریه دیویس و بلیک بین دو سطح خرد و کلان ارتباط برقرار میکند. این نظریه نشان داده است که ساختار اجتماعی از طریق یازده متغیر واسط بر باروری اثر می‌‌گذارد. دیویس و بلیک در طبقهبندی خود، یازده متغیر اصلی را که به طور مستقیم بر باروری زنان ارتباط دارند و به عنوان متغیرهای بینابینی بین باروری و متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، محیطی و زیست شناختی قرار میگیرند، مورد شناسایی قرار دادند. متغیرهای بینابینی که عوامل و مؤلفههای اجتماعی توسط آنها بر رفتار باروری تاثیر میگذارند، عبارتند از: الف: متغیرهایی که بر روی آمیزش جنسی موثرند (متغیرهای آمیزشی): 1) سن در اولین ازدواج 2) تجرد قطعی (درصد زنانی که هرگز ازدواج نکردهاند) 3) تعداد سالهای قرارگیری در معرض تولید مثل (همسرداری): الف- گسیختگی خانواده بر اثر طلاق یا متارکه ب- گسیختگی خانواده بر اثر فوت همسر 4) خودداری ارادی 5) خودداری غیرارادی (به علت بیماری، جدایی موقت ولی غیرقابل اجتناب) 6) فراوانی آمیزش جنسی: ب: متغیرهایی که بر حاملگی زنان موثرند (متغیرهای حاملگی): 7) باروری یا ناباروری (متاثر از علل ناخواسته و غیرارادی) 8) کاربرد یا عدم کاربرد وسایل جلوگیری از حاملگی: الف- وسایل شیمیایی یا مکانیکی ب- سایر وسایل، ابزارها و رویهها 9) بارآوری یا نابارآوری (متاثر از علل مثل عقیمی، اقدامات پزشکی و غیره) ج: متغیرهایی که بر وضع حمل موفقیتآمیز موثرند (متغیرهای وضع حمل): 10) سقط جنین حاصل از علل غیرارادی 11) سقط جنین حاصل از علل ارادی همانطور که ملاحظه میشود الگوی متغیرهای بینابینی دیویس و بلیک، سه مرحله برای باروری مطرح می کند، که هر کدام از متغیرهای مختلف، در یکی از این مراحل بر رفتار باروری موثر واقع می شوند. مرحله اول مربوط به متغیرهای تاثیرگذار بر آمیزش جنسی و در معرض مقاربت قرار گرفتن زنان است. مرحله دوم مربوط به متغیرهای تاثیرگذار بر انعقاد نطفه و حامله شدن زنان میباشد. مرحله سوم از مراحل سه گانه الگوی دیویس و بلیک را متغیرهای موثر بر وزن حمل تشکیل میدهند. هر کدام از متغیرهای مطرح شده در مراحل سه گانه فوق، میتوانند به نحوی عمل کنند که موجب افزایش یا کاهش زاد و ولد شوند. در نتیجه سطح زاد و ولد جامعه توسط ارزشها و معیارهای فرهنگی مربوط به این متغیرها تعیین میشود (ویکز، 1378). 3- 2- 2- نظریه منابع بر اساس این نظریه هر چه یک موقعیت منابع چندگانه برای یک شخص فراهم نمایید، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. بر اساس اصل دیگر هرچه ارزش پاداشهای دریافت شده به وسیله یک شخص در یک موقعیت بیشتر باشد وابستگی به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. از آن جا که استفاده از وسایل جلوگیری پاداشهای مختلف برای زنان فراهم مینماید؛ تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه میباشد کارآیی وسایل جلوگیری از بارداری بستگی به ارزشی دارد که زنان برای استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری قائل هستند. بدیهی است که ارزش هر یک از انواع وسایل جلوگیری متفاوت بوده و طبیعی است که در این شرایط نگرش و تمایل زنان نسبت به هر یک متفاوت باشد. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری توسط زن ممکن است تحت تاثیر کارایی انواع وسایل جلوگیری، عدم تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری به علت عدم دسترسی به آنها، مشکلات و نارضایتیهای که در اثراستفاده از وسایل جلوگیری از بارداری توسط زنان ایجاد میشود قرار گیرد (کلانتری، 1378). 3- 2- 3- دیدگاه عرضه و تقاضا این دیدگاه نیز توسط اقتصاددانی به نام ریچارد استرلاین مطرح شده است. تز اساسی مدلی از جامعه را ترسیم میکند که در آن تغییرات اقتصادی و جمعیت شناختی با هم در رابطهاند. بر اساس این دیدگاه اگر مرگ و میر بالا باشد تعداد بچههای زنده کم شده و در نتیجه ممکن است عرضه فرزندان با تقاضا برای داشتن فرزند مساوی شود و در چنین شرایطی نیازی به تنظیم خانواده و کنترل موالید وجود ندارد اما اگر عرضه و تقاضا تجاوز کند خواه به خاطر افزایش بقای کودکان و یا به خاطر افزایش هزینه‌های فرزندان، در این شرایط زوجین ممکن است از برخی روشهای تنظیم خانواده استفاده کنند و تصمیم برای تنظیم خانواده بر پایه پذیرش زوجین از هزینههای مالی و اجتماعی آن است یعنی این که به خاطر عوامل و وسایل مالی و یا برخی ممنوعیتهای اجتماعی، زوجین ممکن است از وسایل جلوگیری از بارداری استفاده نکنند.در زمینه این که هزینههای فرزندان چه چیزی می‌تواند باشد. گری برگر ایدهای را مطرح کرده که در آن بچهها به عنوان کالاهایی در نظر گرفته می‌شوند که والدین برای به دست آوردن آنها در رقابت با خرید دیگر کالاها و اجناس قرار میگیرند. عقیده ایشان بر این است که خانوادههای طبقات بالای جامعه در معرض فرصتهای بیشتری برای خرید کالا (پولی) و درگیر شدن در فعالیتهای وقت گیر قرار دارند و اگر قصد داشته باشند که تعداد بچههای مطلوب داشته باشند سایر تمایلاتشان بایستی محدود شود. بطور کلی تاکید این دیدگاه بر روی محاسبه هزینه- سود بر تنظیم خانواده و کنترل باروری است. 3- 2- 4- نظریه جریان ثروت بین نسلی كالدول در قالب نظريه‌ جريان ثروت بين‌نسلي به تلفيق مفاهيم تقاضاي اقتصادي براي فرزندان و اشاعه‌ فرهنگي ايده‌ها و ارزش‌هاي غربي كه در نهايت تعيين‌كننده‌ اين تقاضا هستند پرداخت. جريان‌هاي ثروت در معناي تمام پول‌ها، كالاها، خدمات و تعهداتي است كه يك فرد براي ديگري فراهم مي‌كند. از نظر كالدول براي درك گذار باروري بايد به ماهيت جوامع توجه كرد. او دو دسته جوامع را با دو ساختار خانوادگي متفاوت از هم تفکيک مي‌کند كه تفاوت‌ آن‌ها اساساً در جهت جريان ثروت بين نسل‌ها مي‌باشد. به باور كالدول يك ارتباط مستقيم بين ساختار خانواده و باروري وجود دارد. در جوامع سنتي كه در شرايط باروري طبيعي بسر مي‌برند، فرزندان منافع اقتصادي دارند. جريان‌هاي ثروت رو به بالا و از نسل‌هاي جوان‌تر به نسل‌هاي سالخورده‌تر است. در نتيجه، والدين به كميت فرزندان اهميت مي‌دهند. در جوامع جديد مبتني بر اقتصاد مدرن، فرزند داراي بار اقتصادي براي خانواده است. بنابراين، فرزندان ارزش پاييني از نظر اقتصادي براي والدين دارند. ساختار خانواده بر حسب جريان‌هاي نزولي ثروت سازمان يافته است. در نتیجه، والدين بیش‌تر به كيفيت فرزندان توجه مي‌كنند. برخلاف جوامع سنتي، در مورد اخير باروري در شرايط كنترل‌شده است. بر اساس اين نظريه،‌ در همه‌ جوامع تصميم‌هاي باروري پاسخ‌هاي عقلاني اقتصادي به جريان‌هاي ثروت خانوادگي است. در جوامع سنتي، داشتن تعداد زيادي كودك زنده يك نوع تصميم اقتصادي عقلايي است، زيرا هر كودكي كه به خانواده اضافه مي‌شود باعث افزايش ثروت والدين، امنيت دوران سالخوردگي و رفاه اجتماعي و سياسي مي‌شود. در جوامع با جريان‌هاي ثروت نزولي، تصميم عقلاني از نظر اقتصادي اين است كه هيچ بچه‌اي نداشته باشيد. به نظر كالدول گذار از يك رژيم باروري طبيعي به يك رژيم باروري كنترل ‌شده به وسيله‌ معكوس‌ شدن جريان ثروت صورت مي‌گيرد. اين وضعيت زماني پيش‌ مي‌آيد كه در جريان نوسازي نظام خانواده از شكل گسترده به خانواده‌ هسته‌اي تغيير شكل دهد و در نتيجه روابط عاطفي و اقتصادي ميان نسل‌ها ضعيف ‌شود. در اين شرايط چون والدين هستند كه بايد ثروت خالص را به فرزندان انتقال دهند، بنابراين ترجيح مي‌دهند فرزندان كم‌تري داشته باشند. كالدول هسته‌اي‌ شدن خانواده را پيش‌شرط معكوس‌ شدن جريان انتقال ثروت مي‌داند كه به ‌نظر مي‌رسد نوسازي و توسعه‌ اقتصادي و اجتماعي مقدم بر آن باشد. در واقع، كالدول تغيير شكل خانواده، معكوس ‌شدن جريان ثروت و كاهش باروري را به وسيله‌ نيروهاي فرهنگي و اقتصادي تبيين مي‌كند. به اين ترتيب، مي‌توان گفت اساس نظریه‌ كالدول تغيير ارزش‌ها و منافع اقتصادي فرزندان است. به طور كلي، كالدول پنج مكانيزم كاهش نيروي كار بالقوه‌ فرزندان، افزايش هزينه‌هاي آموزشي فرزندان، افزايش اهميت سرمايه‌گذاري براي فرزندان، تغيير فرهنگي و توسعه‌ ارزش‌هاي طبقه‌ مياني غرب در زمينه‌ خانواده‌ هسته‌اي فرزندمحور را باعث كاهش ميزان باروري مي‌داند. نظريه‌ جريان‌هاي ثروت نظريه‌اي بي‌نظير در گسترش تعريف از انتقال بين‌نسلي در سرتاسر جريان زندگي و ارتباط‌ دادن مستقيم تغيير نظام‌هاي ارزشي راجع به انتقال‌هاي بين‌نسلي ثروت با گذار باروري است. 3- 2- 5- نظریه افزایش جمعیت پیروان این گروه بر این باورند که امکانات طبیعت و کره زمین برای تغذیه و تامین وسایل زندگی افراد بشر نامحدود و یا لااقل بسیار وسیع است. بنابراین از افزایش جمعیت نباید بیم داشت، بلکه برعکس باید باتوجه به مزایا و محاسنی که این امر میتواند به دنبال داشته باشد از آن استقبال کرد. به طور کلی اکثر ادیان و به ویژه ادیان الهی، طرفدار افزایش نفوس بوده و تکثیر اولاد را تشویق و جلوگیری از آن را غالباً نهی میکنند (کتابی، 1387). اما به نظر میرسد دیدگاه اسلام چیز دیگری است. دین اسلام، از طرفی، به آیات و احادیثی اشاره می‌کند که موافق تشکیل خانواده و افزایش موالید است که از این طریق تاکید عمدهای بر شکلگیری خانواده و تولید مثل به عنوان وسیلهای برای تضمین بقاء و تداوم نسل انسانی دارد. از طرف دیگر، آیات و احادیثی نیز وجود دارد که به طور ضمنی جلوگیری از حاملگی را جایز دانسته است. برای مثال موضوع شیر دادن مادر به بچه به مدت دو سال مورد تاکید قرار گرفته است. از آنجا که حاملگی موجب قطع شیر مادر میشود، میتوان استنباط کرد که عمل به توصیههای قرآنی میتواند در ایجاد فاصلهگذاری مناسب بین موالید موثر افتد. در این زمینه همچنین میتوان به جهتگیری موافق فرهنگ اسلامی در زمینه استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی از جمله روش نزدیکی منقطع اشاره کرد که در قوانین فقهی اسلامی مجاز شمرده شده است (میرزایی، 2004). 3- 2- 6- نظریه مخالفان افزایش جمعیت پیروان این نظریه، افزایش جمعیت را به عنوان یک واقعیت پدیدهای انکارناپذیر دانسته و در عین حال بر این باورند که میتوان با استفاده از روشهای پیشگیری از حاملگی از افزایش بیرویه آن جلوگیری کرد و از این طریق جامعه را از پیامدهای سوء عدم تعادل میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی برحذر داشت. این گروه نه تنها افزایش جمعیت را باعث توسعه و پیشرفت جوامع نمیدانند بلکه حتی آن را مانع توسعه نیز میدانند. آنها میگویند تجربه تاریخ نشان داده است که هر زمانی کمیت بر کیفیت غلبه کرده، پیشرفت مادی و اجتماعی جوامع متوقف شده است (بهنام، 1348). 3- 2- 7- نظریه حد مطلوب جمعیت نظریه حد مطلوب جمعیت نخستین بار به طور رسمی طی سالهای 1865-1810 توسط کارل وینکل پروفسور آلمانی مطرح شد. او ملتهای جهان را به سه گروه ملتهای کمجمعیت، ملتهای پرجمعیت و ملت‌های با جمعیت متناسب تقسیم کرد. نامبرده بر این باور است که بایستی در دفع دو خطر کوشید: زیادی جمعیت و کمی جمعیت و میان این دو حد است که میتوان تصوری از تعادل و یا وضعی متناسب و منطقی داشت (تقوی، 1382). افلاطون تعداد و سکنه جمهوری ایدهالی خود را دقیقا ًمشخص کرد (آن را مقدار 5040 نفر در نظر گرفته‌است) او میگفت چنین جمعیتی میتواند نیازمندیهای جامعه را به هنگام جنگ برآورد و اجرای درست بخش زمینها و نظام مالیاتها را عملی سازد. وی درباره ثابت نگه داشتن شمار مردم یک شهر به یک میزان میگوید: تعداد زناشوییها را به تشخیص زمامداران واگذار خواهیم کرد و تا آنجا که شدنی است با توجه به مرگ و میر و جنگ و بیماریها و پیشامدهای همانند دیگر شمار مردم شهر را به یک میزان نگه دارند (کلانتری، 136:1378). 3- 2- 8- تئوری تغییر و پاسخ جمعیتی تئوری تغییر و واکنش جمعیتی توسط دیویس به عنوان یک مقدمه نه به عنوان یک راه حل برای تئوری انتقال جمعیتی مطرح شد. توجه دیویس به علل رشد جمعیت، بر اساس فرضیاتی است که او آنها را به عنوان علل اصلی رشد جمعیت میداند. مشکل اساسی تلاشهای دیویس مربوط به موضوع محوری تئوری انتقال جمعیت بود. دیویس یک سوال در تئوری خود مطرح میکند و آن این است که چگونه کاهش مرگ و میر منتهی به کاهش باروری میشود؟ برای پاسخ به این سوال، دیویس این سوال را پرسید که به هنگام کاهش مرگ و میر چه اتفاقی میافتد؟ پاسخ این است که بیشتر بچهها تا بزرگسالی باقی میمانند در حالی که فشار بزرگی بر خانواده وارد کرده و افراد برای رهایی از این فشار مجبور به سازماندهی دوباره زندگیشان میشوند این واکنش مردم نسبت به تغییر جمعیتی میباشد. باید دانست که واکنشهای آنها بر حسب هدفهای فردی است نه اهداف ملی، و به ندرت آنچه که دولت میخواهد اتفاق میافتد. اگر اعضای یک جامعه آماده دریافت روش رفتاری خاص نباشند، به آن روش رفتار نخواهند کرد. دیویس پیشنهاد کرد که قویترین انگیزه برای محدود کردن خانواده ترس از فقر یا اجتناب از رنج آن چنان که مالتوس بحث میکرد نیست. بلکه چشمانداز موفقیت بیشتر است که اغلب مردم را برمی‌انگیزد تا تعداد فرزندان کمتری داشته باشند. او در نهایت تاکید میکند که حداقل تمایل برای بقاء نسبی فرد در جامعه ممکن است باعث جلوگیری از داشتن فرزند زیاد شود. 3- 2- 9- نظریه مبادله انتخاب نظریه مبادله برای موضوع مورد تحقیق به این دلیل است که دو انگاره واقعیت اجتماعی (شبکه یا ساخت شبکهای) و انگاره رفتار اجتماعی (رفتار مبادلهای) را به هم پيوند میزند. از طرف دیگر این تئوری یکی از مسائل بحثبرانگیز جامعه شناسی را که شکاف بین سطح خرد و کلان است را حل می‌کند. به این ترتیب که ماهیت واحدها میتوانند خرد و کلان باشند. کنشگر میتواند یک فرد یا یک واحد جمعی باشد که قابلیت تقویت از محیط را دارد. واحدها میتواند اشخاص فردی یا واحدهای پیوستهای مثل گروهها، سازمانها و ملتها باشند. امرسون بنیانگذار این تئوری سه پیشفرض اساسی برای نظریه مبادله قائل است که عبارتند از: الف: کسانی که از رویدادها نفع میبرند، گرایش به کنش معقولانه در جهت وقوع آن رویداد دارند. ب: انسانها سرانجام از رویدادهای رفتاری دلزده میشوند چنان که این رویدادها به تدریج خاصیت خود را از دست میدهند. ج: منافعی که انسانها از رهگذر فراگردهای اجتماعی بدست میآورند بستگی به منافعی دارد که آنها می توانند در مبادله ارائه کنند. بر اساس یکی از این اصول هر چه یک موقعیت، منابع چندگانه پاداش برای یک شخص فراهم نماید، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. بر اساس اصل دیگر، هر چه ارزش پاداشهای دریافت شده به وسیله یک شخص در یک موقعیت بیشتر باشد، وابستگی شخص به آن موقعیت بیشتر خواهد شد. از آن جا که استفاده از وسایل جلوگیری پاداشهای مختلفی را برای زوجین فراهم مینماید تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه میباشد. کارایی وسایل جلوگیری از بارداری بستگی به ارزشی دارد که زوجین برای وسایل جلوگیری از بارداری قائل هستند. بدیهی است که ارزش هر یک از انواع وسایل جلوگیری متفاوت بوده و طبیعی است که در این شرایط نگرش و تمایل زوجین نسبت به هر کدام متفاوت باشد که در جای خود قابل بررسی است. بنابراین اصل میتوان نتیجه گرفت که تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری توسط زوجین ممکن است تحت تاثیر عوامل زیر باشد: کارایی انواع وسایل جلوگیری، عدم تمایل به استفاده از وسایل جلوگیری به دلیل عدم دسترسی به آنها، مشکلات و نارضایتیهایی که در اثر استفاده از وسایل جلوگیری از باروری توسط زوجین ایجاد میشوند. 3- 3- چارچوب نظری مورد استفاده چارچوب نظری، راهنمای اصلی پژوهشگر در ارائه مدل، فرضیات، تدوین پرسشنامه و تبیین علی متغیرهای مورد مطالعه میباشد. انتخاب چارچوب نظری علاوه بر آن که اجازه میدهد پرسش آغازی را از نو فرمول بندی یا به صورت دقیقتری بیان کنیم، به عنوان شالودهای برای ارائه فرضیههایی بکار میرود که به اعتبار آنها محقق پاسخ منسجمی به پرسش آغازی خواهد داد. در چارچوب نظری، با توجه به جامعه و موضوع مورد مطالعه، باید نظریهای انتخاب شود که مدل ارائه شده توسط آن، بیشترین قدرت تبیینکننده را برای حل مسئله داشته باشد. در واقع، بر پایه چارچوب نظری است که محقق زاویه نگرش و دید خود را نسبت به یک پدیده روشن میسازد (لهسائیزاده، 23:1385). در هر تحقیقی، مبحث چارچوب نظری یکی از مباحث بسیار مهم میباشد. به این معنی که محقق تئوری مورد نظر خود را انتخاب نموده و تئوری منتخب در تمام مراحل تحقیق مورد توجه میباشد. تحقیق حاضر نیز از این قائده مستثنی نیست. 3- 3- 1- تئوری اقتصادی اساس این نظریه بر روی انتقال باروری است که تئوری تقاضا نامیده شده است و فرض بر این است که افراد هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری را در نظر میگیرند. در جامعه شناسی و جمعیت شناسی هزینههای استفاده از وسایل جلوگیری شامل هزینههای جسمی و هزینههای روحی است. فایده استفاده از وسایل جلوگیری وقتی آشکار میشود که از حاملگیهای ناخواسته جلوگیری میکند. بعضی تئوریها مکانیسمهای خاص را در نظر میگیرند که علت انتقال باروری را به تمایل و انگیزه برای بچهدار شدن میداند از وقتی که فایده استفاده از وسایل جلوگیری ریشه در باروری مورد انتظار دارد این قابل توجه است که این تئوریها دقیقا انگیزههای دیگر برای استفاده از وسایل جلوگیری را مورد بررسی قرار نمی‌دهد. در این تئوری اختلاف وجود دارد چون هر یک از این شاخصهای تئوری سعی میکند به طور جداگانه هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با توجه به داشتن بچهداری بررسی کند. از طرف دیگر هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری با هزینه و فایده فرزندآوری مرتبط است. این تئوری توسط نمودار زیر توضیح داده میشود. با توجه به جدول هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از هزینه و فایده بچهداری تاثیر میگیرد و بر رفتار واقعی استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر میگذارد. جدول 3-1: هزینه و فایده استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری هزینه استفاده از وسایل جلوگیری هزینه فرزندآوریفایده فرزندآوری استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری فایده استفاده از وسایل جلوگیری هزینه فرزندآوریفایده فرزندآوری نظریه اقتصادی، با توجه به زمینه اقتصادی، انسانها را افرادی عقلانی به حساب میآورد که برای انجام هر کاری اقدام به ارزیابی هزینه و فایده اقتصادی امور میکنند. این دسته نظریات دچار نوعی تقلیل هستند، بنابراین قادر به تبیین کامل رفتار باروری نمیباشند. همچنان که استرلین بیان میکند عوامل اقتصادی به تنهایی نمیتواند تعیین کننده ارزش فرزند و رفتار باروری باشد بلکه عوامل دیگری مانند منافع اجتماعی، سلیقهها و علایق خانواده نیز بر رفتار باروری موثرند. با توجه به نظریات بالا این نکته روشن میشود که استفاده از وسایل جلوگیری تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد که در تئوری اقتصادی استفاده از وسایل جلوگیری به سود و هزینه فرزندآوری بر میگردد و به این که هر چه فرزند دارای سود و فایده باشد کمتر از وسایل جلوگیری استفاده می‌شود، تعداد فرزندان و جنسیت فرزند بر روی انتخاب روش تاثیر میگذارد. در این نظریه استفاده از وسایل جلوگیری به سود و زیان وسیله و شرایط اجتماعی و اقتصادی برمیگردد. این نظریه بیان می‌کند که افراد انتخابشان بر اساس سود و زیان (هزینه) صورت میگیرد. زوجین با توجه به سنجیدن این که فرزند چقدر سود و هزینه دارد دست به انتخاب وسایل جلوگیری میزنند وقتی که در یک جامعه فرزند زیاد ارزش نباشد و والدین به فرزندان دلخواه‌شان دست پیدا کنند معمولا وسایلی را انتخاب میکنند که قدرت ریسک حاملگی را پایین آورد (حسینی، 1390). 3- 3- 2- نظریه کنش اجتماعی تالکوت پارسونز: تالکوت پارسونز، جامعهشناس مشهور آمریکایی در کتابش تحت عنوان "ساخت کنش اجتماعی" بیان میکند که کنشهای اجتماعی در قالب هنجارها و ارزشهای اجتماعی سازمان مییابند، هنجارهای اجتماعی کنش فرد را در جهت همنوایی نهایی نظام ارزشی اجتماعی سوق میدهد. در همین کتاب است که پارسونز از یک کنش داوطلبانه که به وسیله افراد در یک قالب اجتماعی صورت می‌گیرد، سخن به میان میآورد و آن را ناشی از موقعیت و نقش اجتماعی فرد در جامعه دانسته و بر اساس آن به تحلیل میپردازد. به نظر او تمام کنشها رفتارند، اما تمام رفتارها کنش نیستند، کنش بر خلاف رفتار ارادی است و ارزشهای موجود تنها نوع کنش را مشخص میکند (توسلی، 189:1380). در این سیستم و نظام داوطلبانه کنش از نظر پارسونز، موارد زیر به چشم میخورد: 1- کنشگر: که منظور پارسونز از کنشگران بیشتر اشخاص و افراد هستند. 2- فضایی که شخص در آن قرار گرفته و در همین فضاست که کنشهای داوطلبانه افراد به وقوع می‌پیوندد. 3- شرایط موقعیتی: که منظور پارسونز از این شرایط، طبقه جنسی افراد، مکان فیزیکی که در آن قرار دارند و محیط اجتماعی و... میباشد که بیشتر از آن که فرد آنها را به دست آورده باشد (اکتسابی)، به افراد واگذار شده است (انتسابی). 4- اهداف: پارسونز معتقد است که کنشگران همان افرادی هستند که از کنشهای خود هدفهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... را دنبال میکنند. 5- وسایل: کنشگران برای نیل به اهداف خود از یکسری وسایل استفاده میکنند که میتوانند ماهیتاً چندگانه باشند. 6- ارتباط: منظور پارسونز از ارتباط، روابط و کنشهای میان عوامل فوق که همان کنشگر، شرایط، اهداف و ابزار است، میباشد. پارسونز معتقد است که مناسبات و روابط میان کنشگران و شبکه روابط متقابل میان افراد و گروه‌هاست که نظام کنش را تشکیل میدهد و فرضش بر این است که کنشگران خواستار به حداکثر رساندن رضایت خاطرند و چنانچه با دیگر افراد در کنش متقابل قرار گرفته و رضایت خاطر کسب کنند، کنش خودشان را مجدداً تکرار خواهند کرد. پارسونز عناصر تشکیل دهنده نقشها در کنشهای متقابل را شامل: انتظارات، هنجارها و تضمینها (پاداش و تنبیه) میداند. و منظورش از انتظارات این است که فرد از دیگری انتظار دارد که در موقعیتی خاص به این یا آن صورت رفتار کند و متقابلاً میداند که دیگری نیز از او چنین انتظاری دارد و هم‌چنین فرض میکند که یکسری از ارزشها و هنجارها وجود دارند که رفتار فرد را تحت کنترل درآورده و در صورت این که افراد نتوانند انتظارات متقابل را برآورده کنند، با ضمانتهای اجرایی یا همان نظام پاداش و تنبیه مواجه خواهند شد (همان منبع: 191). پارسونز برای همه نظامهای کنشی چهار تکلیف کارکردی را مدنظر قرار داده است که عبارتند از: 1- تطبیق: یا همان سازگاری نظام با موقعیتی که در آن قرار گرفته است. 2- دستیابی به هدف: تعیین هدفهای اصلی نظام و دستیابی به آنها. 3- یکپارچگی: تنظیم روابط متقابل اجزای سازنده نظام. 4- حفظ الگو: نظام باید انگیزشهای افراد و الگوهای فرهنگی آفریننده آن را نگهداری کند (ریتزر، 131:1388). نظام اجتماعینظام فرهنگینظام شخصیتیارگانیسم رفتاری جدول 3-2: نظامهای کنشی پارسونز دیدیم که پارسونز برای همه نظامهای کنشی چهار تکلیف کارکردی را مشخص نموده است. پارسونز معتقد است که این تکالیف چهارگانه با چهار نظام کنش که جزئی از نظریه او هستند، در ارتباطند. او میگوید نظام اجتماعی کارکرد یکپارچگی را به عهده داشته و این نظام شامل کنشگران، کنشها و محیط تعریف شده است. در مورد فرهنگ بیان میکند که بسیار نمادین و ذهنی است و به آسانی از یک نظام به نظام دیگر منتقل می‌شود و از طریق اشاعه از یک نظام شخصیتی به طرف دیگر نظامها حرکت میکند. در نظریه او نظام شخصیتی کارکرد دستیابی به هدف را به عهده دارد که به وسیله دیگر نظامها نظارت میشود و بالاخره این که کارکرد ارگانیسم رفتاری را سازگاری با موقعیتی که در آن قرار گرفته بیان میکند (همان منبع:132). 3- 4- مدل تجربی تحقیق شکل 3-1: مدل تجربی تحقیق 3- 5- فرضيههای تحقيق بین سن و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین سن ازدواج و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین تحصیلات و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین تعداد فرزندان و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین طبقه اجتماعی و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین تفاوت سنی زوجین و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین نگرش نسبت به داشتن فرزند و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین سهولت دسترسی به وسایل جلوگیری و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین وضعیت اشتغال و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین میزان درآمد خانواده و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین ترجیح جنسی و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین ارزشهای دینی و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین میزان استفاده از رسانههای جمعی و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. بین میزان برابری در تصمیمگیری و تمایل زوجین به برنامههای تنظیم خانواده رابطه وجود دارد. پیشینه تحقیق 2- 1- مقدمه: مطالعه تحقیقات گذشتگان به روشن شدن زوایای پیدا و پنهان موضوع کمک میکند، استفاده از دستاوردهای گذشتگان وسعت دید گستردهتری را پیش روی محقق قرار میدهد. بررسی تحقیقات انجام گرفته، راهنما و راهگشا برای پژوهشگر است و او را قادر میسازد تا با دقت و اطمینان بیشتری به مطالعه موضوع مورد تحقیق بپردازد، چرا که میتواند از نقاط قوت کارهای صورت گرفته بهره برده و از نارساییها و نقصهای احتمالی آنان اجتناب ورزیده و در پی جبران آنها برآید، همچنین از روشهای موفقیتآمیز بکار گرفته شده، استفاده نموده و از برخی دوبارهکاریهای غیرضروری پرهیز نماید. در این قسمت به بررسی چند کار تحقیقی که در ارتباط با برنامههای تنظیم خانواده انجام گرفته پرداخته میشود. در ابتدا تحقیقات داخلی و سپس تحقیقات خارجی مورد بررسی قرار میگیرد. 2- 2- مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی 2- 2- 1- مطالعات انجام شده داخلی عرفانی(2008) در تحقیقی تحت عنوان "نقش استفاده از وسایل جلوگیری و مذهب در کاهش نرخ سقط جنین در ایران" این مطالعه از دادههای DHS سال 2000 استفاده کرده است و میخواهد نقش استفاده از وسایل جلوگیری و مذهب را در نرخ سقط جنین بررسی کند. تخمین زده شده که نرخ کلی سقط جنین در ایران 26/0 درصد سقط در هر زن ازدواج کرده میباشد. و نرخ کلی سالانه 7/5 درصد سقط در هر 1000 زن ازدواج کرده در سن 49-15 ساله میباشد. یافتههای این تحقیق نشان داده است که تاثیر منفی استفاده از روشهای مدرن از وسایل جلوگیری بر روی نرخ سقط جنین 31 درصد بیشتر از تاثیر مذهب میباشد. قدرتي (1387) مطالعهاي را در اين زمينه با عنوان بررسي عوامل اقتصادي، اجتماعي و جمعيتي مؤثر بر رفتار باروري در زنان 49-15 ساله در مناطق روستايي شهرستان سبزوار انجام داده است هدف از اين تحقيق بررسي عوامل اقتصادي، اجتماعي و جمعيتي مؤثر بر رفتار باروري در مناطق روستايي است. روش مورد استفاده در اين پژوهش پيمايش و با تكنيك پرسشنامه 400 نفر زن ازدواج كرده 49-15 ساله با نمونهگيري تصادفي ساده استفاده شده است. نتايج اين مطالعه آن بود كه تعداد مرگ و مير فرزندان، تعداد سقط جنين، تعداد فرزندان دلخواه، با باروري رابطه معناداري مستقيم داشتهاند و متغيرهايي مثل سن ازدواج، تحصيلات والدين، درآمد، و البته شغل شوهر با ميزان باروري رابطه معناداري معكوسي داشتند يعني با افزايش آن باروري كاهش مييابد. ذوالفقاريزاده كشكي (1386) در مطالعهاي با "عنوان بررسي عوامل اجتماعي و اقتصادي مؤثر بر ميزان باروري زنان شاغل در دبيرستانهاي شهر مرند" پرداخته و هدف از آن بررسي روابط موجود بين عوامل اجتماعي و اقتصادي همچون سن زن در اولين ازدواج، ترجيح جنسي به نفع فرزند پسر و ميزان درآمد، شغل مرد و زن و... بر ميزان باروري است. كه با روش پيمايشي و استفاده از پرسشنامه به سؤالات بسته و نيز به روش اسنادي كتب پاياننامه است. نتايج اين تحقيق نشان داده، كه بين سن زن در اولين ازدواج و ميزان درآمد والدين و ترجيح جنسي به نفع پسر با باروري رابطه معناداري وجود دارد. بين نوع شغل مردان با باروري رابطه معنادار وجود ندارد. شیروانی (1386) در تحقیقی تحت عنوان "استفاده از روشهای طبیعی پیشگیری از بارداری و عوامل مرتبط با آن" این مطالعه به صورت مقطعی و با استفاده از نمونهگیری تصادفی سیستماتیک در مورد 304 زن متاهل 49-15 ساله غیرباردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی قائم شهر انجام گرفته است. یافتههای این تحقیق نشان داده که نسبت استفاده از روشهای طبیعی و طبی به ترتیب 39 و 60 درصد بود. از بین روشهای دو گروه، نزدیکی منقطع با فراوانی 37 درصد شایعتر بوده است. مهمترین علل استفاده از روشهای طبیعی، ترس از عوارض روشهای دیگر، راحتتر بودن، تمایل همسر و اطمینان از تاثیر مشابه با روشهای دیگر بوده است. تورجیانفر (1385) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی رابطه عوامل اجتماعی و فرهنگی با نگرش مردان نسبت به مشارکت در برنامههای تنظیم خانواده" هدف این بررسی شناخت نگرش مردان نسبت به مشارکت در برنامههای تنظیم خانواده و همچنین بررسی رابطه عوامل اجتماعی و فرهنگی با نگرش نسبت به مشارکت انجام شده است. این مطالعه به شیوه پیمایشی و به وسیله پرسشنامه بر روی 383 نفر مرد متاهل در سنین 25 تا 50 سال شهر شیراز صورت گرفته است. یافتههای این پژوهش در بخش توصیفی حاکی از آن است که 5/18 درصد از مردان دارای نگرش منفی نسبت به مشارکت در برنامههای تنظیم خانواده بوده اند و این درحالی است که 64 درصد از افراد مورد مطالعه دارای نگرش میانه و 7/16 درصد از آنها نگرش مثبتی به مشارکت در این برنامه داشتهاند و در بخش استنباطی این پژوهش نشان داده که سن مرد، شغل مرد و زن، بعد خانوار، تفاوت سنی، میزان درآمد خانواده، تحصیلات زن و مرد بر روی نگرش مردان نسبت به تنظیم خانواده تاثیر میگذارد. منصوریان و خوشنویس (1385) تحقیقی تحت عنوان "ترجیحات جنسی زنان همسردار به رفتار باروری شهر تهران" داشتهاند. هدف این تحقیق تاثیر ترجیحات جنسی زنان همسردار بر گرایش آنها به رفتار باروری بوده است. در این تحقیق از روش تحقیق پیمایشی، تکنیک مصاحبه حضوری و ابزار پرسشنامه استفاده شده است و دادهها از 550 زن همسردار ساکن شهر تهران گردآوری شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده که در سطح متغیرهای مربوط به خصوصیات فردی، متغیرهای سن زن و تحصیلات زن، در سطح متغیرهای جمعیت شناختی، متغیرهای تعداد کل فرزندان، مدت ازدواج، تعداد فرزندان دختر و ترکیب فرزندان دختر و ترکیب جنسی فرزندان و در سطح متغیرهای مربوط به نگرشهای ذهنی، متغیرهای ارزیابی ترکیب جنسی فرزندان بر اساس ترجیحات جنسی و تعداد فرزندان مطلوب در تبیین گرایش زنان به رفتار باروری نقش عمدهای بر عهده دارند. تحلیل چند متغیره در الگوی رگرسیون لجستیک در سطح مجموع متغیرهای اصلی تحقیق نیز نشان داد که متغیرهای ارزیابی ترکیب جنسی فرزندان بر مبنای ترجیحات جنسی، سالهای ازدواج و محل تولد همسر در مجموع در پیش بینی گرایش زنان همسردار به رفتار باروری مشارکت دارند و در حدود 84 درصد موارد وضعیت متغیر وابسته را به درستی پیش بینی میکنند. عباسی شوازی و همکاران (1383) در تحقیقی تحت عنوان "علل انتخاب روش منقطع پیشگیری از بارداری در بین زنان سنین باروری در شهرستان رشت" در این مطالعه از دو روش کمی و کیفی در تبیین موضوع بهره گرفته شد. در بررسی کمی از دادههای طرح تحولات باروری در ایران استفاده شد و در تحلیل دادهها از آزمون کای دو، آنالیز واریانس و رگرسیون لجستیک استفاده شده است؛ روش‌های کیفی در این مطالعه شامل مصاحبه عمیق و مصاحبه گروهی بود. از زنان تحت پوشش سه مرکز بهداشتی درمانی شهرستان رشت، 27 زن که سابقه استفاده از روش نزدیکی منقطع را داشتند، به صورت تصادفی انتخاب و با آنها مصاحبه عمیق به عمل آمد. به علاوه دو مورد مصاحبه گروهی متمرکز با کارشناسان ستادی و اجرایی در شهر رشت برگزار شد. نتایج این تحقیق نشان داده که حدود 70 درصد از زنان روستایی در مقابل 57 درصد از زنان شهری از روشهای مدرن پیشگیری از بارداری استفاده میکردهاند. آزمون آماری تفاوت معنی داری بین محل سکونت پاسخگویان و نوع روش پیشگیری از بارداری از روش نزدیکی منقطع را نشان داد. متغیرهای تعداد فرزندان، طول مدت ازدواج و طریقه آشنایی با روشها به عنوان متغیرهای مستقل معنیدار در معادله شناخته شدند و سایر متغیرها از مدل حذف گردیدند. نتایج بررسی کیفی نیز نشان داد زوجین با استفاده از روش نزدیکی منقطع از عوارض جانبی همراه با روشهای مدرن اجتناب میکنند. همچنین استفاده گسترده از این روش را باید به ملاحظه و درک متقابل مردان از وضعیت سلامت همسرانشان نیز نسبت داد. امین شکروی و هادن چاپمن (1383) در تحقیقی تحت عنوان "مطالعه عوامل موثر بر بارداریهای ناخواسته در گروهی از زنان باردار شهر تهران" این پژوهش به صورت توصیفی و مقطعی است. که با هدف تعیین و میزان و علل حاملگیهای ناخواسته و نحوه به کارگیری روشهای جلوگیری از بارداری و همچنین دستیابی به دلایل عدم استفاده از این روشها به منظور شناخت عوامل موثر بر حاملگی‌های ناخواسته و تعیین میزان نیازهای برآورده نشده که همگی در چگونگی کنترل رشد جمعیت تاثیر دارند، برنامهریزی و اجرا شده است. دادهها از طریق پرسشنامه جمعآوری شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده است که از میان کل نمونههای مورد مطالعه 63 درصد سابقه استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری را دارند. و از میان پاسخگویان 31 درصد حاملگی ناخواسته داشتهاند و 68 درصد حاملگی با برنامه قبلی داشتند. 49 درصد حاملگی ناخواسته به خاطر شکست روشهای جلوگیری از بارداری اتفاق افتاده است. از میان متغیرهای دموگرافیک مورد مطالعه، نسبت حاملگی‌های بدون برنامه در زنان زیر20 سال و بالای 40 سال افزایش داشته و در این دو گروه رابطه ضعیفی بین سن و نوع حاملگی مشاهده شده است. از میان متغیرهای زمینه ای تنها متغیرهای تعداد فرزندان پسر و دختر با تعداد حاملگیهای قبلی رابطه معنیدار را نشان داده است. گشتاسبی (1383) در تحقیقی تحت عنوان "الگوی بکارگیری روش های پیشگیری از بارداری در مناطق شهری استان کهگیلویه و بویراحمد" روش مورد بررسی تحقیق این بوده که با توجه به درصد بالای پوشش خانوارهای تحت نظارت مراکزبهداشتی- درمانی شهری استان کهگیلویه و بویراحمد 1540 نفر از بانوان متاهل به روش نمونهگیری تصادفی، از فهرست زنان موجود در هر مرکز انتخاب و در زمستان 1383 مصاحبه حضوری شدند. و از تکنیک پرسشنامه برای جمعآوری دادهها استفاده شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده که میانگین سنی جمعیت مورد مطالعه 23 سال بود. میانگین تعداد بارداری 7/3 بار و تعداد فرزندان 2/3 به دست آمد. میانگین تعداد فرزندان خانوار با سطح تحصیلات و شغل بانوان دارای ارتباط معنیدار آماری بود. همچنین بین میانگین تعداد فرزندان خانوار با میانگین تعداد مطلوب فرزندان از نظر شرکت کنندگان مورد مطالعه، تفاوت معنیدار مشاهده شد. روشهای شایع جلوگیری از بارداری مورد استفاده توسط بانوان قرص و سپس بستن لولههای رحمی بود. در خصوص آگاهی از انواع روشهای پیشگیری از بارداری در نمونههای مورد مطالعه، بیشترین فراوانی در مورد قرص (94 درصد)، کاندوم (45 درصد) و سپس بستن لولههای رحمی بود به ترتیب (40 درصد و 18 درصد) در خصوص آگاهی از روشهای پیشگیری از بارداری در نمونههای مورد مطالعه بیشترین فراوانی تعداد زنان تک فرزند در گروه سنی 21-30 سال و زنان دارای دو فرزند و بیشتر در گروه سنی40-21 سال به دست آمده است. حاجیان (1382) در تحقیقی تحت عنوان "الگوی انتخاب روشهای پیشگیری از باروری و رابطه آن با سن، تعداد فرزندان و میزان تحصیلات در زنان همسردار 15-49 ساله در جمعیت روستای بابل" هدف از این تحقیق تعیین رابطه بین روشهای پیشگیری از باروری با سن، تعداد فرزند و میزان تحصیلات زنان میباشد. این مطالعه بصورت توصیفی- تحلیلی و به روش مقطعی با نمونهای از 400 نفر زنان واجد شرایط برنامه تنظیم خانواده (15-49) ساله در جمعیت روستایی بابل در سال 1379 انجام گردید. اطلاعات مربوط به نوع روش پیشگیری، سن، تعداد فرزندان و سطح تحصیلات زنان از پروندههای موجود تنظیم خانواده در مراکز بهداشتی و درمانی استخراج گردید. یافتههای این تحقیق نشان داده که در زنان تحت پوشش برنامه تنظیم خانواده، استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری (قرص، آیودی، کاندوم، توبکتومی و وازکتومی) 9/71 می‌باشد. در این خصوص بین نوع روش پیشگیری از بارداری با سن مادر، تعداد فرزندان و میزان تحصیلات از نظر آماری رابطه معناداری وجود داشته است. به طوری که زنان در سنین بالای 40 سال، تعداد فرزند بیشتر و بیسوادی بیشتر از روش توبکتومی و زنان در سنین پایینتر، تعداد فرزند کمتر و تحصیلات متوسط بیشتر از قرص آیودی و کاندوم استفاده میکنند و زنان با تحصیلات خوب و عالی بیشتر روش منقطع و وازکتومی را انتخاب میکنند. غلام حسینزاده (1382) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری در استان گیلان" هدف از این تحقیق بررسی تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری در استان گیلان می‌باشد. این پژوهش بر اساس دادههای DHS وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام گردیده است. تجزیه و تحلیل دادهها به وسیله شاخصهای آماری توصیفی مانند توزیع فراوانی و نیز تحلیل رابطه دو متغیره و رگرسیون چند متغیره انجام گردید. یافتههای این تحقیق نشان داده است که بهترین تعیینکنندههای استفاده از قرص سن زن، تعداد فرزندان زنده که یک زن در طول زندگی خود به دنیا آورده است و نیز آگاهی و شناخت در مورد قرص بوده است. کاندوم به وسیله شناخت و آگاهی در ارتباط با کاندوم شناخت و آگاهی در ارتباط با آیودی تبیین شد. روش منقطع را دانش و آگاهی در زمینه آیودی و نیز ترجیح جنسی در ارتباط با توبکتومی و وازکتومی تعیین میکرد بهترین تعیینکنندهها استفاده از توبکتومی دانش و آگاهی در ارتباط وازکتومی، تعداد فرزندان زنده زن، سن زن در اولین ازدواج، ترجیح جنسی، تعداد حاملگی و تعداد پسران و دخترانی که با خانوار زندگی میکردند بودند. روش وازکتومی را نیز شناخت و آگاهی در زمینه وازکتومی و تعداد فرزندان زنده تبیین کرد. آیودی توسط تعداد فرزندان و نیز شناخت و آگاهی در ارتباط با کاندوم تبیین می‌کرد. روش ریتمیک نیز توسط متغیرهای سن زن، تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده زن و نیز آگاهی و دانش و شناخت در رابطه با آیودی تبیین میکرد. حاجیان (1382) در تحقیقی با عنوان "روند تغییرات هفت ساله در الگوی انتخاب روشهای پیشگیری از بارداری در جمعیت روستای بابل 1379-1373" این مطالعه با هدف مقایسه الگوی تغییرات هفت ساله در استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری در جمعیت روستای بابل میباشد. این مطالعه بر اساس اطلاعات موجود در پرونده و دفاتر تنظیم خانواده طی سال 79-1373 و با نمونه‌ای از 400 نفر از زنان 49-15 ساله واجد شرایط تنظیم خانواده در جمعیت روستایی تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی منطقه پایین گتاب بابل انجام گردیده است. و در کل 2800 پرونده طی هفت سال مورد ارزیابی قرار گرفت اطلاعات مربوط به نوع استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری از دفاتر و پروندهها استخراج گردید و با استفاده از آزمون Z و کای دو روند تغییرات مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافتههای این تحقیق نشان داده که در طی روند هفت ساله تغییرات قابل ملاحظه وجود داشته است. توبکتومی از 2/26 درصد به 7/36 درصد افزایش معنی دار داشته و کاندوم از 3درصد به 5/7 درصد و آیودی از 5 درصد به 5/8 درصد افزایش داشته است. در حالی که بدون جلوگیری از 5/27 درصد در سال 1373 به 7/4 درصد در سال 1379 کاهش معنیدار داشته است. ولی تغییرات معنیدار در میزان استفاده از قرص و روش منقطع در طی هفت سال مشاهده نشده است. علوی (1381) در تحقیقی تحت عنوان "دلایل عدم استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری در زنان استفاده کننده از روش منقطع در شهرستان آمل" به بررسی دلایل استفاده از روش‌های منقطع در بارداری پرداخته این تحقیق به روش توصیفی و بر روی 379 زن متاهل 45-15 ساله ساکن شهر آمل که از روش منقطع استفاده میکردند صورت گرفته است. نمونهگیری به صورت تصادفی و چند مرحله‌ای انجام گرفت. برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی و ضریب همبستگی پیرسون جهت بررسی ارتباط بعضی از متغیرها استفاده گردیده است. سن افراد تحت مطالعه 28 سال و مدت استفاده از روش منقطع 53 ماه بوده و حداقل از 3 ماه قبل تا به حال از روش منقطع استفاده کرده بودند و در رابطه با عدم استفاده از روشهای مطمئن پیشگیری از بارداری شامل ترس از عوارض جانبی، مخالفت همسر، ممنوعیت پزشکی، شیردهی و بیتفاوتی نسبت به حامله شدن میباشد. شایع‌ترین دلیل استفاده از روش منقطع تمایل همسر، کم عارضه بودن روش، در دسترس بودن روش و مطمئنترین روش نسبت به سایر روشها بوده است و بین متغیرهای سن، مدت ازدواج، تعداد خانوار، تعداد فرزندان و سن آخرین فرزند با طول مدت استفاده از روش منقطع، ارتباط معناداری به دست آمده است. بشردوست (1380) در تحقیقی تحت عنوان "عوامل موثر بر انتخاب روشهای پیشگیری از حاملگی" در این مطالعه مقطعی و توصیفی- تحلیلی بوده محقق روی 1001 نفر نمونه شهری و روستایی پژوهش را انجام داده است. واحدهای نمونه به طور مستقیم به نسبت از بین 20 خانه بهداشت و درمانگاه و 10 دفتر کار متخصصین زنان و زایمان در عرض دو ماه جمعآوری گردید. اطلاعات از طریق مصاحبه و به صورت چک لیست به دست آمد. نتایج این تحقیق نشان داده که میانگین سن مراجعین 1/29 و کسانی بودند که در ردههای سنی 19-15 سال ازدواج کردهاند.از دلایل لزوم اجرای برنامه تنظیم خانواده در بخش دولتی و خصوصی، نزدیکی منقطع به ترتیب با 3/24 درصد و 8/27 درصد میباشد. ارتباط معنیداری بین سن ازدواج و نوع روش میباشد. بین تحصیلات زن و نوع روش ارتباط معنیداری وجود دارد، نتایج آزمون کای دو وجود ارتباط معنیدار بین تعداد زایمان و نوع روش بدست آمد. بین تعداد فرزندان دختر و نوع روش، وجود ارتباط معنیدار نشان داده شده. الگوی تصمیمگیری در دو بخش دولتی و خصوصی نیز متفاوت است. اطلاعات بدست آمده این مطالعه نشان میدهد که عوامل عدیدهای روی انتخاب روشها توسط زوجین موثر میباشد. رخشانی (1380) در تحقیق تحت عنوان "استفاده از روشهای جلوگیری از بارداری در شهر زاهدان" هدف از این مطالعه بررسی میزان تداوم استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری و عوامل موثر بر آن در شهر زاهدان است. این مطالعه از نوع کوهورت تاریخی است که با استفاده از مدارک موجود در مراکز بهداشتی و درمانی شهر زاهدان در سال 1380 انجام شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده که ارتباط معناداری بین سن زنان و تعداد فرزند استفاده کنندگان از روشهای خوراکی و آیودی در مقایسه با آمپول و نورپلانت کمتر بوده است. و آزمون مجذور کای ارتباط معناداری بین شغل و نوع وسیله مورد استفاده نشان داده است. ولی بین سطح سواد و نوع وسیله ارتباط معناداری وجود دارد. در بین زنان قرص از بیشترین و نورپلانت از کمترین میزان مصرف برخوردار بوده است. فتحزاده (1379) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی تاثیر متغیرهای اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی بر روی وسایل جلوگیری از بارداری" هدف این تحقیق بررسی تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری میباشد. این پژوهش به روش پیمایشی صورت گرفته است و دادهها به وسیله پرسشنامه از 322 زن 49-15 ساله که ازدواج کرده بودند جمعآوری شدهاند. تجزیه و تحلیل دادهها به وسیله شاخصهای آمار توصیفی مانند توزیع فراوانی و جدول تقاطعی و آمار تحلیلی مانند ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره انجام گردیده و نتایج حاصله به شرح زیر میباشد. از متغیرهای جمعیتی، مدت ازدواج و سن زن معمولترین علت استفاده از وسایل جلوگیری مطرح شدهاند. متغیرهای فشار فرهنگی، تصمیمگیری متقابل در زندگی و پذیرش شوهر بودند که بر استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر و اهمیت داشتند. سپس پیشبینی احتمال استفاده از وسایل جلوگیری با استفاده از رگرسیون لجستیک صورت گرفت. در ابتدا تاثیر تک تک متغیرها بر استفاده از وسایل جلوگیری انجام شد. بهترین تعیینکنندهها استفاده از قرص، تعداد پسران و پذیرش شوهر بودند. کاندوم به وسیله متغیرهای تحصیلات مرد، تفاهم در استفاده از وسایل جلوگیری تبیین میکرد. بهترین متغیرهای تعیینکننده استفاده از توبکتومی، مدت ازدواج و پذیرش شوهر بودند و آمپول را متغیر پذیرش شوهر تبیین میکرد. در مرحله آخر پیشبینی احتمال استفاده از یک وسیله جلوگیری با توجه به تاثیر تمام متغیرها انجام شد. نگهداری (1379) در تحقیق تحت عنوان "بررسی تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری در روستای نودان" به بررسی متغیرهای جمعیتی (مدت ازدواج، سن زن)، اجتماعی و اقتصادی (تحصیلات مرد و زن، میزان درآمد، وسایل ارتباط جمعی) و فرهنگی بر روی استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری پرداخته است. این پژوهش به صورت پیمایش صورت گرفته و دادهها به وسیله پرسشنامه از 322 زن 49-15 سال متاهل جمعآوری شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده است که مدت ازدواج و سن زن مهمترین علت استفاده از وسایل جلوگیری بوده است و در متغیرهای اقتصادی تحصیلات مرد و میزان استفاده از وسایل جلوگیری بر استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر داشته است. تصمیمگیری متقابل زن و شوهر و پذیرش شوهر در استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر و اهمیت داشتهاند و بهترین تعیینکنندهها استفاده از قرص، تعداد پسران و پذیرش شوهر بوده است. 2- 2- 2- مطالعات خارجی کولا (2010) در تحقیقی تحت عنوان "ارتباط زوجین بر روی باروری و برنامههای تنظیم خانواده در یوروبای نیجریه" این مطالعه نشان داده که تصمیمگیری زن و مرد در مورد موضوعات باروری بالا است 59 درصد زنان و 66 درصد مردان بیان کردهاند که با همسرانشان در مورد اندازه خانواده و برنامه تنظیم خانواده صحبت میکنند و این مطالعه مخالف مطالعات اولیهای است که بیان میکنند که زوجین ارتباط کمی با هم در مورد موضوعات باروری دارند یعنی اینکه کمتر در این موارد با هم صحبت میکنند این تحقیق نشان داده است که سهم خیلی زیادی از زنان تمایل دارند در مورد استفاده از وسایل جلوگیری نسبت به اندازه فرزندان مورد دلخواهشان صحبت کنند این مطالعه روشن کرده که تفاوتهایی در مورد میزان ارتباط زن و شوهر بر روی اندازه خانواده و برنامه تنظیم خانواده وجود دارد. این که فاکتورهای جمعیتی و فرهنگی-اجتماعی تاثیر معنی‌داری بر روی روابط زوجین درباره اندازه خانواده و استفاده از برنامه تنظیم خانواده وجود دارد، فاکتورهای اجتماعی-فرهنگی موثر بر بحث زوجین شامل: فاصله سنی همسران، سطح سواد، نگرشهای مذهبی، نوع ازدواج، تاثیر رادیو و تلویزیون بر روی روابط زوجین. یافتههای این تحقیق نشان داده که روابط زوجین در مورد باروری و استفاده از وسایل جلوگیری همبستگی مثبتی با آموزش دارد و بیان میکند که مانع عمده در ارتباط زن و شوهر در مورد موضوعات مرتبط با باروری، موقعیت فرهنگی است و ناآگاهی در مورد هنجارها و ارزش‌های مدرن است. در این تحقیق دادهها از طریق پرسشنامه جمعآوری شده است و از زنان و مردان 49-15 سال استفاده شده و تعداد نمونه 763 زوج (زن و شوهر) 49-15 سال استفاده کرده و برای تجزیه و تحلیل دادهها از روش واریانس دو طرفه و رگرسیون لجستیک استفاده کرده است. فروست (2008) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی عواملی که با انتخاب روشهای پیشگیری از بارداری و استفاده از روشهای متناقض در ایالات متحده" نمونهاي از زنان 44-14 ساله که از روش‌های متناقض وسایل پیشگیری استفاده میکردند انتخاب شد. این تحقیق میخواهد عواملی که بر انتخاب روشهای جلوگیری تاثیر دارند بررسی کند و برای تحلیل دادهها از رگرسیون لجستیک استفاده کرده است. یافتههای این تحقیق نشان داده است که انتخاب وسایل جلوگیری با عوامل اقتصادی- اجتماعی و ویژگیهای شریک جنسی همبستگی معنیداری دارد استفاده از قرص و کاندوم همبستگی معنیداری با تجارب و نگرش شریک جنسی دارد. برای مثال کسانی که آموزش دیدهاند همبستگی منفی با استفاده از قرص دارند. و همبستگی مثبت با روشهای طولانی مدت دارند. زنانی که از حاملگی پرهیز میکنند کمتر از روشهای نامتناقض و قرص استفاده میکنند و به طور نامنظم از کاندوم استفاده میکنند استفاده کردن از یک روش یعنی دیگر روشها را دوست ندارند و هماهنگی مثبتی با کاندوم دارد و همبستگی منفی با استفاده از قرص دارد زنانی که به طور کامل از یک روش رضایت ندارند احتمالا روشهای دیگر را انتخاب کنند. بابالولا (2008) در تحقیقی تحت عنوان "تاثیر برنامه ارتباطی (وسایل ارتباطی) بر روی استفاده از وسایل جلوگیری در بین زنان جوان در نیجریه" این مطالعه میخواهد تاثیر وسایل ارتباطی را بر روی تشویق جوانان در استفاده از روشهای مدرن جلوگیری برای جلوگیری از حاملگیهای ناخواسته بررسی کند. تعداد نمونه این تحقیق 819 زن متاهل بوده است و از تکنیک پرسشنامه برای جمعآوری دادهها استفاده کرده است. برای تحلیل دادهها از رگرسیون لجستیک چند متغیره استفاده شده است. یافتههای این تحقیق نشان داده است که تاثیر شناخت ظاهری بر روی استفاده از وسایل جلوگیری ضعیف است بلکه تاثیر شناخت عمیق در مورد ایده سازی در استفاده از وسایل جلوگیری قویتر است. یافتهها نه تنها موفقیت برنامهها (وسایل ارتباطی) را نشان میدهد بلکه تاثیر ارتباطات وسیع را در مدل تحلیلی نیز نشان میدهد. دیلباز (2008) در تحقیق تحت عنوان "آیا بین گروههای سنی زنان ترکیه نسبت به استفاده از وسایل جلوگیری اختلاف وجود دارد" در این تحقیق مقایسه بین زنان جوان و مسنتر که در سن باروری بودهاند نسبت به انتخاب روشهای جلوگیری انجام گرفته است. یافتههای این تحقیق نشان داده است درصد زنانی که از وسایل جلوگیری استفاده نمیکنند در گروه سنی جوان بیشتر است. نرخ استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری (درون رحمی) در بین گروههای سنی اختلاف وجود ندارد. توزیع روشهای جلوگیری در بین گروه‌های سنی مشابه است اما از وسایل جلوگیری درون رحمی در گروههای سنی بالاتر بیشتر استفاده میشود. ایندونگو (2007) در تحقیق تحت عنوان "استفاده از وسایل جلوگیری در بین زنان نامبیا" تاثیر فاکتورهای جمعیتی و اجتماعی بر روی استفاده از وسایل جلوگیری و انتخاب روش در بین زنان 24-15 سال نامبیا بررسی شده است. این مطالعه روشهای دستیابی به تسهیلات بهداشتی و خدمات تنظیم خانواده را بررسی میکند. دادههای این تحقیق از طریق روش کمی و کیفی جمعآوری شده است. دادههای کمی از طریق DHS به دست آمده و دادههای کیفی از طریق مصاحبه گروهی با زنان 24-15 سال بدست آمده است. این مطالعه روشن ساخته است در حالی که محدودیت دستیابی به خدمات بهداشت باروری برای زنان جوان در بسیاری از مناطق کم است و جامعه حساسیت کافی برای حقوق جنسیتی زنان ندارند به ویژه پرستاران در مناطق روستایی فرض میکنند قاضی هستند و بی‌میل به این که وسایل جلوگیری برای زنان فراهم کنند. تسهیلات بهداشتی همچنین به وسیله زنان جوان رتبهبندی شده میزان استفاده از وسایل جلوگیری در بین همه گروه‌های سنی به ویژه زنان نامبیا پایین است و از روشهای تزریق و کاندوم استفاده میکنند. ویژگیهای فردی و اجتماعی بر روی استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر میگذارد. میزان تحصیلات، موقعیت ازدواج، تعداد بچهها و موقعیت شغلی فاکتورهای فردی مهم هستند موضوعات دیگر که با ویژگیهای فردی زنان در ارتباط است این است که آیا وی با شریکش در مورد تنظیم خانواده صحبت میکند. التانخویاژن (2007) در تحقیقی تحت عنوان "بررسی تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری و انتخاب روش در مونگولیا" تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری و انتخاب روش در مغولستان و با استفاده از دادههای سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 2000 مورد بررسی قرار داده است. یافتههای این تحقیق نشان داده است که زنانی که سطح تحصیلات بالاتری دارند به احتمال بیشتر از وسایل جلوگیری جاری استفاده میکنند. و اگر آنها از استفاده کنندگان جاری باشند آنها به احتمال بیشتر از آیودی و روشهای سنتی استفاده میکنند. زنانی که در روستا زندگی میکنند به احتمال زیاد از آیودی و روشهای سنتی استفاده میکنند. اختلاف معنیداری بین نمونهگیری اولیه در استفاده از وسایل جلوگیری و انتخاب روش وجود دارد. متغیرهای اجتماعی تاثیر مهمی در کاهش اختلاف بین بخش نمونه اولیه دارد. وقتی که روشهای مدرن با روشهای سنتی مقایسه میشوند. استفانسون و همکاران (2007) در تحقیق تحت عنوان "عوامل موثر بر استفاده از وسایل جلوگیری در آفریقا" در این مطالعه نقش فاکتورهای اجتماعی در تغییرات جغرافیایی در استفاده از وسایل جلوگیری مدرن در 6 کشور آفریقایی را مورد بررسی قرار میدهد. دادهها از طریق DHS جمعآوری شده است و از تکنیک چند سطحی برای تعیین فاکتورهای که تغییرات جغرافیایی در استفاده از وسایل جلوگیری مدرن دارد بررسی میکند. یافتههای این تحقیق نشان داده که بین فاکتورهای اجتماعی و استفاده از وسایل جلوگیری مدرن، ارتباط معنیداری وجود دارد. یافتههای این تحقیق نشان داده که عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه بر روی استفاده زنان از وسایل جلوگیری مدرن از بارداری تاثیر دارد. کولومگا (2006) در تحقیقی تحت عنوان "روابط زوجین، قدرت و استفاده از وسایل جلوگیری در بورکینافاسو، شرق آفریقا" تاثیر روابط زوجین و اقتدار در خانواده را بر روی وسایل جلوگیری می‌سنجد. داده‌های این تحقیق از اطلاعات DHS سال 2003 جمعآوری شده است. تعداد نمونه این تحقیق 9537 زوج ازدواج کرده بوده. متغیر مستقل، روابط زوجین و قدرت است. متغیر وابسته وسایل جلوگیری است و تاثیر سن، آموزش، تعداد بچههای زنده به دنیا آمده، ثروت و نوع ازدواج بر روی این وسایل بررسی شده است. این تحقیق نشان داده که آموزش، محل سکونت، ثروت و مذهب بر روابط زوجین تاثیر دارد و این بر روی استفاده از وسایل جلوگیری تاثیر میگذارد به علاوه دادهها نشان داده که روابط زوجین و قدرت در خانواده تبیینکننده موثری بر استفاده از وسایل جلوگیری میباشند، ولی قدرت در خانواده بیشترین تاثیر را بر روی استفاده از وسایل جلوگیری دارد. دانتابالیا و دیگران (2005) در تحقیق تحت عنوان "تعیینکنندههای استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی در میان زوجین شهر بمبئی هند با تاکید بر مردان" به انجام رساندند. هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل موثر بر استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری است. دادههای این تحقیق از طریق مصاحبه سازمان یافته از 2678 مرد ازدواج کرده بین سنین 18 تا 40 سال از شهر بمبئی هند گردآوری شده است. برای مشخص کردن رابطه میان متغیرهای مختلف و احتمال استفاده زوجین از روشهای جلوگیری از بارداری از آزمون کای اسکوار و رگرسیون لجستیک استفاده کرده است. 51 درصد افراد در زمان تحقیق از یک یا چند روش جلوگیری از بارداری استفاده میکردهاند و 48 درصد هیچ روشی را بکار نمیبردهاند. مشارکت مردان در استفاده از وسایل جلوگیری (کاندوم و روش منقطع) 23 درصد بوده است. نتایج این تحقیق نشان داده است که در میان زوجین که تمایل به داشتن یک یا دو فرزند دارند استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری به طور معنیداری بالا بوده است. متغیرهای سن، درآمد، تعداد فرزندان دلخواه، آگاهی در مورد وسایل پیشگیری از بارداری و فاصلهگذاری میان موالید تاثیر بسیار قوی بر استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری توسط زوجین دارد. فهرست منابع منابع فارسي آزاد ارمکی، تقی و امیر ملکی (1384). "تحلیل ارزشهای سنتی و مدرن در سطح خرد و کلان". نامه علوم اجتماعی. شماره 30. صص 36-27. امین، شکروی و هادن چاپمن، فیلیها (1383). مطالعه عوامل موثر بر بارداریهای ناخواسته در گروهی از زنان باردار شهر تهران. فصلنامه باروری و ناباروری، تابستان 1383 شماره 19- صص 258-249. ایمان، محمد‌تقی (1388).مبانی پارادایمی روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی. چاپ اول. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه. بشر دوست، نصرالله، فدتییان سیمین، بهادران، پروین (1389). "عوامل موثر در انتخاب روشهای پیشگیری از بارداری". پژوهش در علوم پزشکی، سال 1389 شماره 33- صص 19-16. بهنام، جمشید (1348). جمعیت شناسی عمومی. تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی. پارسا، احمد (1384). "فاصله گذاری موالید و عوامل موثر بر آن در میان زنان شهرستان بویراحمد". پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز. تقوی، نعمت الله (1382). جمعیت و تنظیم خانواده. تبریز: جامعه پژوه، نشر دانیال. تورجیانفر، حسین (1385). "بررسی رابطه عوامل اجتماعی و فرهنگی با نگرش مردان نسبت به مشارکت در برنامههای تنظیم خانواده". پایان نامه کارشناسی ارشد جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی بخش جامعه‌شناسی و برنامهریزی دانشگاه شیراز. جهانفر، محمد (1377). جمعیت و تنظیم خانواده. نشر دهخدا. تهران: ایران. حاجیان، کرم الله، اصنافی، نساء، جلودار، فاطمه (1382). انتخاب روشهای پیشگیری از بارداری و رابطه آن با سن، تعداد فرزندان و میزان تحصیلات در زنان همسردار 49-18 ساله روستای بابل. مجله علمی دانشکده پزشکی بیرجند، سال 1382 شماره 10- صص 10-5. حاجیان، کرم الله، اصنافی، نساء، جلودار، محمد (1382). روند تغییرات هفت ساله در الگوی انتخاب روشهای پیشگیری از بارداری در جمعیت روستای بابل. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، زمستان 1382- صص 24-19. حسینی، حاتم (1390). درآمدی بر جمعیت شناسی اجتماعی-اقتصادی و تنظیم خانواده. چاپ چهارم، ویراست دوم. همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا. حسنپور، شیرین و مهین یزدانی (1385). "رضایت مددجویان از ارائه خدمات تنظیم خانواده در مراکز بهداشتی-درمانی شهر تبریز". مجله پرستاری و مامایی تبریز، شماره سوم، صص 38-33. دواس، دی.ای (1381). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی. ذوالفقاريزادهكشكي،ابوالفضل (1386). "بررسي عوامل اجتماعي و اقتصادي موثر بر ميزان باروري در زنان در ايران". پايان نامه كارشناسي ارشد مهندسي برنامهريزي سيستمهاي اقتصادي. رخشانی، فاطمه، محمدی، مهدی، مختاری، مژگان و رؤیا رفاهی (1381). میزان تداوم استفاده از وسایل جلوگیری از بارداری و علل قطع آن در شهر زاهدان. فصلنامه باروری و ناباروری، بهار 1381- صص 49-41. رفيع‌پور، فرامرز (1383). كند و كاوها و پنداشته‌ها.چاپ چهاردهم. تهران: شركت سهامي انتشار. ریتزر، جورج (1388). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی. زنجانی، حبیبالله، میرزایی، محمد، شادپور، کامل و امیرهوشنگ مهریار (1389). جمعیت، توسعه و بهداشت باروری. تهران: انتشارات بشری. ساروخانی، باقر (1381). روشهای تحقیق در علوم اجتماعی. جلد اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. ساعي، علی (1384).روش تحقیق در علوم اجتماعی (با رهیافت عقلانیت انتقادی).چاپ اول تهران: سمت. شهیدزاده، علی، میرمعینی، عفتالسادات، عظمیان، محمد حسین و خسرو مانی کاشانی (1382). "بررسی کیفیت خدمات تنظیم خانواده در مراکز بهداشتی درمانی شهر همدان در سال 1382 ". مجله دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، سال اول، شماره دوم. صص 9-1. شیروانی، مرجان و آمنه امیدیان (1386). استفاده از روشهای طبیعی پیشگیری از بارداری و عوامل مرتبط با آن. مجله دانشکده پرستاری و مامای دانشگاه علوم پزشکی تهران (حیات) دوره 13، شماره 3- صص 47-37. طالب، مهدی (1380). شیوههای عملی مطالعات اجتماعی. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. عباسی شوازی، محمد جلال و آتیه خادمزاده (1383). "علل انتخاب روش منقطع پیشگیری از بارداری در بین زنان شهرستان رشت". فصلنامه پزشکی باروری و ناباروری 54:1383(4). صص 337-323. علوی، حمید (1381). دلایل عدم استفاده از روشهای مطمئن از بارداری در زنان استفاده کننده از روش منقطع در شهر آمل. مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مازندران، دوره پانزدهم، شماره 48- صص 98-92. غلام حسینزاده، مهوش (1382). "بررسی تعیین کنندههای استفاده از وسایل جلوگیری در استان گیلان". پایان نامه کارشناسی ارشد، بخش برنامهریزی و جامعه شناسی دانشگاه شیراز. قدرتي،حسين (1387). "بررسي عوامل اقتصادي، اجتماعي، موثر بر باروري زنان در دبيرستانهاي شهر مرند".پايان نامه كارشناسي ارشد جمعيت شناسي دانشگاه تهران. کتابی، احمد(1387). درآمدی بر اندیشهها و نظریههای جمعیت شناسی. چاپ پنجم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. کلانتری، صمد (1378). جمعیت و تنظیم خانواده. اصفهان:انتشارات فروغ ولایت. کوئن، بروس (1391). مبانی جامعه شناسی. ترجمه: دکتر غلامعلی توسلی و دکتر رضا فاضل، تهران: انتشارات فروزش. گشتاسبی، آزیتا و وحدانینیا، مریم سادات (1383). الگو بکارگیری روشهای پیشگیری از بارداری در مناطق شهری استان کهگیلویه و بویراحمد. فصلنامه باروری و ناباروری، پاییز 1385- صص 259-252. گودرزی، سعید (1388). کاربرد آمار در علوم اجتماعی. چاپ اول. تهران: انتشارات جامعه شناسان. گیدنز، آنتونی (1388). جامعه شناسی. ترجمه حسن چاوشیان، تهران: نشر نی. لهساییزاده، عبدالعلی (1385). جامعه شناسی آبادان. تهران: کیانمهر. مرکز آمار ایران (1392)، نتایج سرشماری نفوس و مسکن سال 1390، تهران: انتشارات مرکز آمار ایران. منصوریان، محمد کریم و اعظم خوشنویس (1385). "ترجیحات جنسی و گرایش زنان همسردار به رفتار باروری: مطالعه موردی شهر تهران". مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز دوره 24- شماره 2 تابستان 1385. میرزایی، محمد (1373). حد متناسب جمعیت و ارتباط آن با وضعیت ایران. نامه علوم اجتماعی، شماره 7، صص 58-49. میلر، دلبرت (1380). راهنمای سنجش و تحقیقات اجتماعی. ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی. نگهداری، تهمینه (1379). "بررسی تعیین کنندههای استفاده از وسایل جلوگیری: مطالعه موردی روستای نودان". پایان نامه کارشناسی ارشد، بخش برنامهریزی و جامعه شناسی دانشگاه شیراز. هومن، حیدرعلی (1385). راهنمای عملی پژوهش کیفی. تهران، سمت. منابع انگليسي Altankhuyagiin, G. Jane, F. James, B. (2007) " Determinate of contraceptive and method choice in Mongolia". Journal of Biosocial science. Vol. 39- Lss. 6: pg. 801. Babalola,S. Folda, L. Babayaro, H. (2008) " The Effects of a Communication Program on contraceptive Ideation and use Among young women in Northen Nigeria" studies in Family planning. Vol. 39: lss.3: pg. 211. Bongarts, J.O. (1983) " An alternative to the one child policy in china" population and development Review . vol. 11, pp. 585-617. Dilbaz,B. Yildirm, B A. Yildirim, D. Turgal, M (2008) " Do Contraceptive Choice of Married Adolescent Differ From Those of Older Women". european journal of contraceptive & Reproductive Health care. Vol. 31 lss. 9 pg.71. Donta,B. Nailk DP, Mohan, P.(2005) "Deteremiate of spacing contraceptive use Among couples in bumbai: A male perspective" Journal of Biosocial science, oxford. Vol. 37- Lss. 6 pg. 689. Erfani,A. Mcquillan, k. (2008) " Rate of Induced Abortion in Iran: The Roles of contraceptive and religiosity" studies in Family Planning NewYork. Vol. 39, lss. 2: pg. 111. Frost, J. Jacqueline, E. (2008) " Factors Associated With Contraceptive Choice and Inconsistent Method Use, United State". Perspective on sexual and reproductive Health. Vol. 40. No. 2- Pg . 94. Kola, O. uch C lsiugo- Abonihe, Akinrinola, B. (2010) "Correlates of Spousal communication on fertility and Family planning among the Yoruba of Nigeria" Journal of comparative Family studies. Acodemic research library. Vol. 37 lss. 3, pg. 441. Kolomegah, R.(2006). "spousal communication. Power and contraceptive use in Bukina faso, West Africa. Marriage & Family Reviw. Vol. 40 lss 2/3- Pg. 89. Mirzaie, M. (2004) " Swings in Fertility Limitation in Iran, Nameh-ye Olum-e Ejtemai, No. 22, University of Tehran. Stephenson, R. Baschieri, A. Clements, S. Hennink, M. Madise, N.(2007) "Contextual Influences on Modern contraceptive Use in sub-Saharan Africa" American Journal of public Health. Washington. Vol. 97, lss. 7, pg. 1233, 8 pgs. Indongo. Iraj Nelago kandiwapa, phill. University of Pretoria (south Africa) 2007:AAt 0819618 contraceptive use among young women in nambia: determinate and policy implication. Nakhaee, N and A-R. Mirahmadzadeh. (2005). "Iranian womens perceptions of Family Planning services quality: A client-satisfacation survey. "The European Journal of contraception and Reproductive Health, Vol. 110, No. 3, PP. 192-198.