صفحه محصول - چارچوب نظری و پیشینه پژوهش فرد سیگاری

چارچوب نظری و پیشینه پژوهش فرد سیگاری (docx) 48 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 48 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

تعاریف واژه ها فرد سیگاری (تعریف علمی): سیگاری به کسی اطلاق می شود که در طول زندگی خود حداقل 100 نخ سیگار کشیده است(35) . دانشجوی سیگاری (تعریف عملی): در این پژوهش دانشجوی سیگاری به کسی اطلاق می شود که در طول زندگی خود حداقل 100 نخ سیگار کشیده و در حال حاضر نیز هر روز یا برخی روزها سیگار می کشد. آسیب پذیری درک شده (تعریف علمی): درجه اعتقاد فرد به احتمال ابتلاء به یک مشکل بهداشتی یا به عبارتی اینکه فرد چقدر خود را درمعرض خطر ابتلا به بیماری می داند(36). آسیب پذیری درک شده (تعریف عملی): در این تحقیق منظور آسیب پذیری درک شده فرد از مشکلات بهداشتی ناشی از استعمال سیگار می باشد که تعداد 9 سئوال مربوط به این سازه از الگوی باور بهداشتی بر مبنای مقیاس لیکرت از نمره 5 (کاملا موافقم) تا نمره یک (کاملا مخالفم) نمره دهی شده و جمع امتیازات کسب شده آسیب پذیری درک شده فرد را مشخص خواهد کرد. شدت درک شده (تعریف علمی): درجه اعتقاد فرد به جدی بودن بیماری و عواقب آن. درک این نکته که بیماری چه اندازه وخیم است. پیامدهای پزشکی و بالینی و اجتماعی بیماری چیست؟ آیا این بیماری باعث مرگ، ناتوانی، از دست دادن شغل، اختلال در زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی می گردد یا نه؟(36). شدت درک شده (تعریف عملی): در این تحقیق منظور شدت درک شده فرد نسبت به عوارض ناشی ازاستعمال سیگارمی باشد که تعداد 8 سئوال مربوط به این سازه از الگوی باور بهداشتی بر مبنای مقیاس لیکرت از نمره 5 (کاملا موافقم) تا نمره یک (کاملا مخالفم) نمره دهی شده و جمع امتیازات کسب شده شدت درک شده فرد را مشخص خواهد کرد. منافع درک شده (تعریف علمی): پاداشها یا پیامدهای مثبتی که بدنبال انجام یک رفتار بهداشتی توصیه شده وجود دارد(36). منافع درک شده (تعریف عملی): در این تحقیق منظور سودی است که فرد بدلیل اتخاذ رفتارهای پیشگیری کننده از استعمال سیگار یا ترک کردن سیگار بدست می آورد. تعداد 7 سئوال مربوط به این سازه از الگوی باور بهداشتی بر مبنای مقیاس لیکرت از نمره 5 (کاملا موافقم) تا نمره یک (کاملا مخالفم) نمره دهی شده و جمع امتیازات کسب شده منافع درک شده فرد را مشخص خواهد کرد. موانع درک شده (تعریف علمی): درجه اعتقاد فرد در مورد هزینه های روانی و مادی رفتار بهداشتی توصیه شده یا هر چیز ی که فرد را از انجام دادن رفتار بهداشتی باز می دارد مثل هزینه، درمان، ترس و...(36). موانع درک شده(تعریف عملی): در این تحقیق منظور عوامل منفی(عقاید، دیدگاه، تفکر و ...) هستند که باعث می شوند فرد سیگار را شروع کند یا فرد سیگاری نتواند آنرا ترک کند. تعداد 8 سئوال مربوط به این سازه از الگوی باور بهداشتی بر مبنای مقیاس لیکرت از نمره 5 (کاملا موافقم) تا نمره یک (کاملا مخالفم) نمره دهی شده و جمع امتیازات کسب شده موانع درک شده فرد را مشخص خواهد کرد. فصل دوم دانستنیهای موجود در عنوان پژوهش این فصل از پژوهش مشتمل بر دو بخش چهارچوب پژوهش و مروری بر مطالعات انجام شده است. چهارچوب پژوهش چهارچوب این پژوهش پنداشتی است و براساس مفاهیم سلامتی و الگوی باور بهداشتی استوار می باشد که تحت این مفاهیم تعریف سلامتی، ابعاد مختلف سلامتی، سلامت فردی، عوامل موثر بر سلامت انسانها، سبک زندگی، سلامت جوانان، اعتیاد، استعمال دخانیات، علل گرایش به سیگار، الگوی باور بهداشتی و نقش پرستار بهداشت جامعه در ارتقاء سطح سلامت افراد جامعه مورد بحث قرار می گیرد. هر جامعه ای به عنوان بخشی از فرهنگ خود تعریف خاصی از سلامت دارد. سلامت غالبا به عنوان نعمت در نظر گرفته می شود و ارزش آن به درستی شناخته نمی شود مگر زمانی که از دست برود. حضرت علی (ع) می فرمایند: مردمان قدر3 چیز را بعد از3 چیز می دانند: قدر جوانی را بعد از پیری، قدر امنیت را بعد از ناامنی و قدرسلامتی را بعد از بیماری. سلامتی یک روند پویاست و با گذشت زمان مفهوم آن تغییر خواهد کرد. قدیمی ترین تعریفی که از سلامتی شده است عبارتست از بیمار نبودن(1). تعریف سلامتی از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت پذیرفته ترین تعریف موجود است که به این صورت بیان گردیده است: «سلامتی عبارتست از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی که فقط شامل فقدان بیماری یا نقص عضو نمی باشد». طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی یک مساله چند بعدی (جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی) بوده و این ابعاد بر یکدیگر اثر کرده و تحت تاثیر یکدیگر قرار می گیرند چنانچه مشکلات جسمی بر روان فرد و مشکلات روانی بر جسم فرد و هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات جامعه بر دیگر ابعاد سلامتی اثر می گذارند. لذا اقدامات انجام شده برای ارتقاء سلامتی باید به تمامی جوانب سلامتی فردی (جسمی، روانی، معنوی ) و سلامت کلی جامعه توجه داشته باشد(1). بعد جسمی سلامتی عبارتست از عملکرد صحیح اعضاء بدن که ارزیابی آن نسبت به سایر ابعاد سلامتی آسانتر است. بعضی از نشانه های سلامت جسمی عبارتند از: ظاهر خوب و طبیعی، پوست تمیز، سیما و چشمان درخشان، اشتهای خوب و...(3). بعد روانی عبارتست از توانایی تطابق و سازگاری با خود، دیگران و شرایط محیطی، به عبارتی هم زیستی بین واقعیتهای خود، مردم، و محیط زیست. همچنین داشتن عکس العمل مناسب در برابر مشکلات و حوادث زندگی(1). بعد اجتماعی سلامتی از دو جنبه قابل بررسی است: ارتباط سالم فرد با جامعه (افراد، خانواده، مدرسه، محل کار)و سلامتی کلی جامعه که با توجه به شاخصهای بهداشتی قابل محاسبه می باشد. این بعد از سلامتی شامل: مهارتهای اجتماعی، عملکرد اجتماعی و توانایی شناخت هر فرد از خود به عنوان عضوی از جامعه بزرگتر است(3). بعد معنوی یکی دیگر از ابعاد پیچیده سلامتی می باشد. از زمینه های عمده بیماری و مشکلات روانی و عوارض جسمی و اجتماعی آنها احساس پوچی، بیهودگی و تزلزل روحی است که ناشی از فقدان بعد معنوی در افراد است. ایمان، هدفدار بودن زندگی، پایبندی اخلاقی و توجه بیشتر به مسائل معنوی در زندگی باعث کاهش اضطراب و تزلزل روحی شده و عوارض آنرا کاهش می دهد. البته در تعاریف دیگر ارائه شده از سلامتی، ابعاد دیگری همچون بعد عاطفی، بعد شغلی، بعد سیاسی، فرهنگی، تغذیه ای، درمانی، پیشگیری و... نیز بیان شده است(4). همانگونه که دامنه گسترده ای از تعاریف مربوط به سلامتی وجود دارد، تعیین کننده های آن نیز گسترده و متنوع اند. در همین رابطه پیشرفتهای علوم اجتماعی در دوران معاصر روشن کرده است که سلامت می تواند تحت تاثیر عوامل اجتماعی، روانشناختی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مردم قرار گیرد. در ادامه بحث به مهمترین عوامل موثر بر سلامت (وراثت و عوامل فردی، محیط، سبک زندگی مردم، نظام مراقبت بهداشتی و خدمات ارائه شده ) اشاره می شود. بسیاری از بیماریها تحت تاثیر خصوصیات ژنتیکی هستند هرچند درمورد بیماریهایی که ظاهرا جنبه ژنتیکی ندارند نیز ممکن است خصوصیات فرد زمینه مساعد کننده ای برای بیماری فراهم آورد(1). اگرچه وراثت یا ژنتیک فرد غیر قابل تغییر است ولی در برخی موارد تحت تاثیر عوامل محیطی تعدادی جهش در ژنها بروز می کند. بنابر این سلامتی تا حدی به تشکیلات ژنتیک انسان بستگی دارد(4). عامل مهم دیگر که نقش بسیار مهمی در تعیین سلامت و بیماری افراد دارد، عامل محیط است(1). محیط از یک طرف به عنوان یک عامل جداگانه بر سلامت فرد اثر می گذارد و از طرف دیگر روی خصوصیات فردی نظیر شیوه های زندگی، وضعیت ایمنی و خصوصیات رفتاری فرد تاثیر دارد. اثر عوامل محیطی مانند آب، خاک و شرایط جغرافیایی بر سلامت نیز بر کسی پوشیده نیست(40). نظام مراقبت بهداشتی، سیاستهای بهداشتی جامعه و نحوه ارائه خدمات نیز در سلامت افراد جامعه نقشی اساسی دارند. اقدامات پیشگیری از طریق واکسیناسیون، بهسازی محیط، تامین آب آشامیدنی سالم، ارائه مراقبت به گروههای آسیب پذیر و... نقش عمده ای در سلامت کلی جامعه خواهد داشت(1). یکی از مباحث اساسی روانشناسی سلامت و از عوامل مهم موثر بر سلامت سبک زندگی است که عبارت است از ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگی که در طی فرآیند اجتماعی شدن بوجود آمده است(4). رفتارهای افراد در زندگی روزانه که شامل تغذیه، استراحت، ورزش و کار، تفریحات و سرگرمیها، نحوه ارتباط با سایر افراد جامعه و... می باشند تحت عنوان سبک زندگی بیان شده و از عوامل مهم موثر بر سلامتی هستند که در عین حال می توانند در حفظ سلامتی و ارتقاء آن نقش داشته باشند(1). شیوه زندگی روشی است که فرد در طول زندگی انتخاب کرده و زندگی اش را بر اساس آن تنظیم می نماید. زیر بنای سبک زندگی در خانواده پی ریزی می شود و متاثر از فرهنگ، نژاد، مذهب، وضعیت اقتصادی واجتماعی، اعتقادات و باورها می باشد. بر این اساس شیوه زندگی مجموعه عقاید، طرحها، نمونه های عادتی رفتار، هوی و هوسها، تبیین شرایط اجتماعی یا شخصی است که تعیین کننده نوع خاص واکنش فرد می باشد(41). سبک زندگی از طریق روابط متقابل فرد با والدین، دوستان، خواهر، برادر، افراد هم سن و رسانه های گروهی آموخته می شود مانند سبک زندگی سنتی و سبک زندگی پیشرفته. اهمیت سبک زندگی مطلوب تاحدی است که امروزه شاخه جدیدی در پیام نور به نام " طب سبک زندگی " بوجود آمده که کاربرد آن در پیشگیری و کنترل بیماریهاست(1). مشاغل بهداشتی كه قبلا بر معالجه بیماری متمرکز بودند، اکنون توجهشان بر پیشگیری و تامین سلامت از طریق بهبود سبک زندگی و حذف عواملی است که به نوعی تاثیر منفی برسطح سلامت انسان دارد. 53 درصد علل مرگ ومیر انسانها با سبک زندگی افراد مرتبط است (8). فرد در مقابل انتخاب الگوهای رفتاری و سبک زندگی و حفظ سلامت خود مسئول بوده و با این عمل در جهت حفظ و ارتقاء سلامت خود و پیشگیری از بیماریها تلاش می کند. بسياري از مشكلات بهداشتی از قبيل چاقي، بيماري های قلبی و عروقی، انواع سرطان و اعتياد كه امروزه در اغلب کشورها خصوصا کشورهای در حال توسعه به چشم می خورد با دگرگونی سبک زندگی افراد آن جامعه در ارتباط است. سبك زندگی نامناسب هم چنين يكي از عوامل تاثير گذار در بروز بيماري هاي مزمن از جمله سرطان كولون، فشارخون بالا، بیماریهای انسدادی مزمن ریه، سیروز کبدی، زخم معده، ایدز و بیماریهای قلبی و عروقی می باشد(38). سازمان بهداشت جهانی معتقد است با تغییر و اصلاح سبک زندگی می توان با بسیاری از عوامل خطر سازی که جزء مهمترین عوامل مرگ و میر هستند مقابله کرد(42). استعمال دخانیات یکی از سبکهای نامناسب زندگی بوده و از عادتهای تحمیل شده توسط استعمار و استثمارگران بین المللی بر مردم است که متاسفانه به علت تبلیغات وسیعی که به منظور ایجاد ارزشهای کاذب برای مصرف کنندگان آن انجام شده و نیز در اثر ناآگاهی اکثریت مردم از ضرر و زیانهای اقتصادی و اجتماعی، سیاسی و بهداشتی استعمال آن روز به روز توسعه و رواج بیشتری پیدا کرده است(4و43). سیگار نسبت به مواد مخدر ارزانتر بوده و به آسانی در دسترس عموم قرار دارد و قبح اجتماعی مصرف آن نیز اندک است. بنابر این مردم بویژه نوجوانان و جوانان به آسانی به استعمال سیگار روی می آورند و در اثر تداوم مصرف به آن معتاد می شوند. اهمیت تنباکو آنقدر است که در گزارش مردم سالم تا سال 2010 که توسط سازمان بهداشت جهانی منتشر شده است مبحث تنباکو یکی از مهمترین مسائل مورد توجه می باشد(11). استفاده از سیگار می تواند باعث بیماری یا مرگ تدریجی گردد. سیگار موجب بروز بیماریهای قلبی، انواع مختلف سرطان (ریه، حنجره، مری، حلق، دهان و کیسه صفرا) و بیماری مزمن ریوی می شود. سیگار کشیدن در دوران حاملگی منجر به سقط خودبخود، نوزاد کم وزن و سندروم مرگ ناگهانی شیرخوار می گردد(13). اختلال لیپیدهای سرم به صورت افزایش تری گلیسرید و کلسترول تام در نوجوانان سیگاری بیش از سایر هم سن و سالهایشان است. همچنین مقاومت در برابر انسولین و شاخص توده بدنی در نوجوانان سیگاری بالاتر بوده است(12). سیگار عامل20 درصد مرگهای ناشی از بیماریهای قلبی- عروقی و 30 درصد مرگهای ناشی از سرطان هاست. در مورد سرطان ریه این میزان به 85 درصد نیز می رسد. به همین دلیل برخی پژوهشگران معتقدند سیگار مهمترین معضل بهداشتی جهان می باشد(44). دودی که ازکشیدن یا آتش زدن سیگار خارج می شود سمی است (1) و حدود 4000 ماده خطرناک در آن وجود دارد. مطالعات نشان می دهد که مواجهه ثانویه با دود سیگار در بالغین منجر به بیماریهای قلبی می گردد. تقریبا هر سال 3 هزارغیر سیگاری بدلیل استنشاق غیر مستقیم دود سیگار، به سرطان ریه مبتلا شده و می میرند(13). به طور میانگین کسانی که هر روز سیگار می کشند 7 سال کمتر از کسانی که هرگز سیگار نمی کشند زنده می مانند(45). استفاده از تنباکو مسئول بیش از 430000 مرگ در سال در بالغین در ایالات متحده می باشد، با وجود این هنوز 50 میلیون آمریکایی سیگار می کشند. این میزان مرگ و میر منجر به از دست دادن 5 میلیون سال از عمر بالقوه می شود و هزینه های مستقیم پزشکی ناشی از سیگار حداقل 50 بیلیون دلار در سال می شود(13) . تعداد مرگهای سالانه در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در حال حاضر یکسان است، اما انتظار می رود تا سال 2030 این تعداد مرگ در کشورهای در حال توسعه به 7 میلیون برسد در حالیکه در کشورهای توسعه یافته حدود 3 میلیون باشد و علت این است که مصرف سیگار در کشورهای در حال توسعه رو به افزایش است(46). گروه سنی جوانان شامل افراد در سنین 18 تا 40 سال می باشد(1). جمعیت جوانان برای رشد و ترقی نیاز به پرورش در محیط مناسب دارند و آینده جهان بستگی به میزان توجه و اهمیتی دارد که به جوانانش می دهد. انسانها در این مرحله از زندگی در بسیاری از جنبه های مختلف زندگی از جمله سبک زندگی به تکامل می رسند و شیوه های زندگی سالم یا ناسالم را برمی گزینند. عقیده بر این است که عبور از مرحله نوجوانی و جوانی زمان تغییر در روان و رفتار بوده و تصمیم گیری در مورد سبک زندگی سالم اساس شکل گیری شخصیت فرد است(9). گروه سنی جوانان علاوه بر اینکه خود در معرض خطرات کوتاه مدت و طولانی مدت ناشی از سبک زندگی ناسالم هستند، چون الگوی رفتاری برای بسیاری از افراد دیگر جامعه نیز هستند در واقع ترویج دهنده شیوه زندگی سالم یا ناسالم نیز می باشند (47). مطالعات کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که روند مصرف سیگار در قشر دانشجو رو به افزایش است و نتایج این مطالعات حاکی از آنست که دوران دانشجویی یک برهه زمانی خاص برای آغاز سیگاری شدن افراد می باشد. از طرفی به علت نقش الگویی دانشجویان برای کودکان و نوجوانان، مصرف سیگار در میان دانشجویان به طور غیر مستقیم می تواند سبب افزایش مصرف سیگار در محیطهای بیرون دانشگاه شود. از آنجا که دوران دانشجویی زمانی است که بسیاری از الگوهای رفتاری درحال تکوین و تثبیت است، لذا مصرف سیگار در دانشجویان باید به دقت مدنظر قرار گرفته و بررسی گردد. مطالعات جدید نشان می دهد که در زمینه پیشگیری از استعمال سیگار دانشجویان از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند، به طوریکه مصرف سیگار در دانشجویان حتی می تواند به عنوان شاخص مصرف سیگار در کل جوانان تلقی گردد(13). گزارشهای متعددی در مورد تشویق افراد سیگاری به ترک سیگار و یا ترغیب اطفال و نوجوانان در مورد شروع نکردن و عدم اقدام به سیگار کشیدن موجود است که از نظر کلی این اقدامات زیاد مثمر ثمر نبوده است. از نقطه نظر آموزش بهداشت این مسئله دور از انتظار نیست، زیرا عوامل متعددی در تصمیم گیری افراد برای شروع یا ترک سیگار تاثیر دارند و پیشگیری از استعمال دخانیات باید در مقیاسهای وسیعی انجام شود. از آنجا که شواهد قابل توجهی وجود دارد که تبلیغات دخانیات در دهه های اخیر به طور خاص جوانان و نوجوانان را مورد هدف قرار داده اند لذا آموزش این افراد درباره مضرات سیگار کشیدن از اولویت برخوردار است. هدف عمده این فعالیتها جلوگیری از شروع مصرف سیگار و یا به تاخیر انداختن آن بخصوص به وسیله ارتقاء سطح آگاهیهای نوجوانان و جوانان، افزایش اعتماد به نفس و تغییر شیوه زندگی آنان است(48و49). در رویکرد جدید سازمان بهداشت جهانی، مهمترین هدف آموزش بهداشت، تغییر رفتار بهداشتی مردم با کمک مشارکت خودشان است. برای تغییر رفتار ممکن است موانع و مشکلات زیادی وجود داشته باشد که مدلها و الگوهای آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت عهده دار تعیین، تشخیص و انطباق این عوامل با ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه می باشند(48). از الگوها و مدلها می توان به عنوان مبنایی برای تحقیق و تنظیم فرضیه ها، مبنایی برای ارزیابی نیازها، رویکردهای مداخله ای و برنامه ریزی، پیش بینی نتایج مداخلات و شیوه های تحقیق و نیز اندازه گیری آثار مداخلات و تدوین مجدد و تعمیم آنها استفاده نمود. ویژگی تعمیم پذیری الگوها، به ارتقا دهندگان سلامت اجازه می دهد که برنامه های نظریه محور را در مکان های بسیاری بتوانند به کار برند. یک الگو باید بتواند بیان کند که افراد چگونه تصمیمات مرتبط با سلامتی را می گیرند، راه هایی که عوامل اجتماعی و محیطی روی این تصمیمات اثر می گذارند را تعریف نماید و دیدگاهی پویا در زمینه های فردی و بین فردی کنترل کنندۀ رفتار فراهم آورد. بنابر این الگوها می توانند از طرق مختلف در آموزش و ارتقاء سلامت به کار گرفته شوند. الگوهای بکار رفته در مقوله تغییر رفتار بسیارند. الگوی باور بهداشتی که یک مدل روانشناختی است، مدل فردی مطالعه رفتار بهداشتی می باشد و یکی از اولین تئوریهایی است که منحصرا برای رفتارهای مربوط به سلامت بوجود آمد. بر اساس این الگو می توان به تبیین اینکه چرا یک فرد رفتار غیر بهداشتی خود را تغییر می دهد در حالیکه دیگری اینکار را نمی کند پرداخت. الگوی باور بهداشتی مدلی است جامع که بیشتر در پیشگیری از بیماری نقش دارد تا کنترل آن .این مدل رابطه بین اعتقادات بهداشتی و رفتار بهداشتی را نشان می دهد و بر این فرضیه استوار است که رفتار پیشگیری کننده بر اساس اعتقادات شخص است. این مدل در دهه 1950 میلادی توسط گودفری هاچبام و اروین روزنستاک در آمریکا پایه ریزی و سپس توسط بیکر و میمن اصلاح گردید. این مدل تئوریهای تصمیم گیری روانشناختی را (که در تلاش برای توضیح عمل در قالب یک موقعیت انتخابی هستند ) به یک تصمیم شخصی در مورد رفتارهای بهداشتی جایگزین، مرتبط می سازد(26). این مدل توسط متخصصین مختلف در حوزه های مختلف رفتاری جهت طرح ریزی و ارزیابی مداخلاتی که در تغییر رفتار موثرند مورد استفاده قرار گرفته است(50). در سال 1950 در طراحی این مدل، روان شناسان اجتماعی نقش موثری داشتند که اساس کار آنها بر مبنای تئوری کرت لوین استوار بود(26). مفروضات اصلی این مدل اینست که رفتارهای پیشگیری کننده از بیماریها تحت تاثیر متغیرهای: الف)منافع و موانع درک شده ب)تهدید درک شده نسبت به بیماری ج)راهنمای انجام رفتار می باشد. شمای مدل تکمیل شده الگوی باور بهداشتی که در سال 1974 توسط بیکر و میمن ارائه گردیده است به صورت زیر است (51): شدت درک شدهحساسیت درک شدهتهدید درک شده نسبت به بیماریمنافع و موانع درک شدهراهنما برای عملاحتمال بروز رفتار پیشگیری کنندهشدت درک شدهحساسیت درک شدهتهدید درک شده نسبت به بیماریمنافع و موانع درک شدهراهنما برای عملاحتمال بروز رفتار پیشگیری کننده نمودار 1-2 نمای شماتیک الگوی باور بهداشتی (1974- بیکر و میمن) این مدل تحت تاثیر تئوری کرت لوین قرار گرفت. برمبنای نظریه لوین و همکارانش رفتار بستگی به دو متغیر دارد: ارزشی که بوسیله شخص بر پیامد نهاده می شود (ارزش حاصله). برآورد شخص از این احتمال که یک عمل مشخص منتج به آن پیامد خواهد شد (انتظار) (26). الگوی باور بهداشتی عمدتا بر پیشگیری از وقوع بیماریها متمرکز است و از جمله الگوهای دقیق و مهمی است که رابطه بین اعتقادات بهداشتی را با رفتار نشان می دهد. الگوی باور بهداشتی بر این موضوع تاکید دارد که: طبق یک قاعده کلی مردم زمانی نسبت به پیامهای بهداشتی و پیشگیری از بیماریها عکس العمل خوب و مناسبی از خود نشان می دهند که احساس کنند که در معرض خطر جدی قرار دارند(تهدید درک شده)، به دنبال این موضوع است که منفعتی را در خصوص تغییر رفتارهای خویش درک می کنند و موانع موجود در جهت این تغییرات را به راحتی مرتفع می سازند و در این شرایط است که مداخلات و برنامه های آموزشی احتمالا موثر است. اين الگو در ابتدا تنها با 4 مفهوم کلیدی (آسيب پذيري درك شده ، شدت درك شده ، منافع درك شده ، و موانع درك شده) ارائه شد، مفهوم راهنماها براي عمل بعدا به منظور تحريك انجام رفتار اضافه شد و نهايتاً در سال ١٩٨٨ مفهوم خودكارآمدي كه توسط بندورا مطرح شده است به آن اضافه گرديد هريك از مفاهيم مذكور به طورخلاصه تعريف مي شوند : ١( آسيب پذيري درك شده: درجة اعتقاد فرد به احتمال ابتلاء به يك مشكل بهداشتي است، يعني اينكه آيا فرد فكر مي كند كه ممكن است دچار بيماري X شود؟ آيا فرد خود را در معرض خطر ابتلاء به بيماري x احساس می کند؟ ٢) شدت يا جديت درك شده: درجة اعتقاد فرد به جدي بودن بيماري و عواقب آن است. يعني اينكه از نظر فرد، بيماري تا چه حد وخيم و جدي بوده و به چه ميزان باعث مرگ، ناتواني، درد و… در او مي شود؟ ٣) منافع درك شده: پاداش ها يا پيامدهاي مثبتي كه به دنبال انجام يك رفتار بهداشتي توصيه شده وجود دارد. يا درجه اعتقاد فرد به اثرات مثبت رفتار بهداشتي در كاهش خطر و شدت تأثير يعني اينكه آيا فرد نفعي از انجام يك رفتار خاص مي بيند؟ برای اتخاذ عمل برای پیشگیری از بیماری یا برای اقدام در مورد یک بیماری، معمولا فرد رفتاری را انتخاب می کند که بیشترین سود را برای وی داشته باشد(سود فردی ، خانوادگی و اجتماعی و...) و در جامعه قابل دسترسی باشد . ٤ (موانع درك شده: درجه اعتقاد فرد در مورد هزينه هاي رواني و مادي رفتار بهداشتي توصيه شده، يا هر چيزي كه فرد را از انجام رفتار بهداشتي باز مي دارد مانند هزينه، زمان، مسايل فرهنگي، ترس و…. موانع با مشخصه های درمانی و اقدامات پیشگیری کننده ارتباط دارد که ممکن است ناراحت کننده، گران، ناخوشایند، دردآور یا آشفته باشد. این مشخصه ها می تواند فرد را وادار و یا هدایت برای اجتناب از اتخاذ یک اقدام مطلوب نماید. ٥) راهنما براي عمل: استراتژي هايي براي فعال كردن آمادگي عمل كه اتخاذ تصميمات را سرعت مي بخشند. راهنماها براي عمل به دو صورت هستند: الف)خارجي مانند: آگهي هاي خدمات عمومي،پلاكاردهاي اطلاعاتي، پند و اندرز ديگران، پوسترها و پمفلت ها و… ب)داخلی مانند: نشانه هاي يك بيماري مثل خارش، تورم غدد لنفاوي، درد قلبي و … در فرد ٦( خودكارآمدي: درجة اعتقاد فرد به توانايي اش براي انجام رفتار بهداشتي توصيه شده به نحو مطلوب و شايسته است. این مفهوم به وسیله باندورا در سال 1988 ارایه شده است. به عنوان مثال: من می توانم در مقابل پیشنهاد رفتارهای خطرزای دوستانم " نه" بگویم. بر اساس الگوی باور بهداشتی افراد ارزیابي مي كنند كه آيا آنها مستعد ابتلاء به يك مشکل بهداشتي هستند يا نه؟ و آيا مشکل جدي است يا نه؟(21). روزن استاك مي گويد كه تركيب آسيب پذيري و شدت درك شده، انگيزش براي عمل را فراهم مي نمايد و مقايسه موانع و منافع درك شده ابزار يا مسير عمل را فراهم مي كند .بنابر اين هرچه آسيب پذيري، شدت و منافع درك شده قويتر باشد و موانع درك شده ضعيف تر باشد احتمال اتخاذ رفتار بهداشتي پيشگيري كننده بیشتر است(52). البته برای هرکدام از الگوها و مدلهای آموزشی محدوديتهایی وجود دارد. محدودیتهای الگوی باور بهداشتی عبارتند از: الف) اکثر تحقيقات مبتني بر الگوی باور بهداشتی که تا به امروز انجام شده است تنها بعضي از اجزاي الگوی باور بهداشتی را انتخاب و به کار گرفته اند، بنابر اين سودمندي و کارآيي الگو به عنوان يک کليت مورد آزمايش قرار نگرفته است. ب) الگوی باور بهداشتی به عنوان يک الگوي روانشناختي، عوامل دیگر از قبیل عوامل محيطي و اقتصادي را که ممکن است بر رفتارهاي بهداشتي تأثير بگذارند در نظر نگرفته است. ج) اين الگو تأثير هنجارهاي انتزاعي و اثرات همسالان را بر تصميم هاي افراد در رفتارهای بهداشتي شان درنظر نگرفته و دخالت نمي دهد(52). با استفاده از الگوی باور بهداشتی و تعیین عوامل موثر بر استعمال سیگار می توان به خوبی برای پیشگیری از بروز این رفتار نامناسب بهداشتی برنامه ریزی کرد. این مدل هنوز گسترده ترین مدل به رسمیت شناخته شده درکاربرد رفتارهای بهداشتی بوده و اهمیت بکارگیری آن در مطالعات متعدد به اثبات رسیده است. بر اساس الگوی باور بهداشتی برای اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن سیگار، افراد باید نخست در برابر مسئله (ابتلاء به سیگار کشیدن یا مواجهه با دود سیگار) احساس خطر نمایند(حساسیت درک شده)، سپس عمق این خطر و عوارض مختلف آن در ابعاد جسمی، اجتماعی، روانی و اقتصادی خود را درک کنند (شدت درک شده)، با علایم مثبتی که از محیط اطراف یا محیط داخلی خود دریافت می کنند(راهنماهای عمل)، مفید و قابل اجرا بودن برنامه پیشگیری از کشیدن سیگار را باور نمایند(منافع درک شده)، وخود را قادر به غلبه بر عادت سیگار کشیدن بدانند یا به عبارتی ترک سیگار را کم هزینه تر از کشیدن آن بدانند(موانع درک شده) تا در نهایت به عملکرد پیشگیری کننده از کشیدن سیگار اقدام کنند(29). برخی از نمونه پژوهشهایی که در آنها از مدل الگوی باور بهداشتی استفاده شده است بدین قرارمی باشد: ایجاد مقیاس اعتقاد بهداشتی برای ایدز، ارتقاء استفاده از کلاه ایمنی، ابزار غربالگری سرطان پستان، ارتقاء رفتار تغذیه ای سالم، تعیین عوامل پیش بینی کننده رفتارهای بهداشتی در دانشجویان، استعمال دخانیات در دانشجویان، مدل سازی اجتماعی- روانشناختی برای افراد دیابتی، ترویج واکسیناسیون بر علیه هپاتیت، غربالگری سرطان دهانه رحم وغربالگری پوکی استخوان و سل(28). از آنجا که وضعیت سلامت بالغین متاثر از رفتارهای بهداشتی دوران کودکی و نوجوانی آنان می باشد، رفتارهای پر مخاطره ای چون استعمال سیگار، مصرف الکل، تغذیه نامناسب و خشونت به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت تاثیرات دائمی در بزرگسالی خواهد داشت و تغییر دادن این رفتارها کار بسیار مشکلی می باشد. بررسي هاي مختلف نيز تاييد مي كند چه در كشورهاي توسعه يافته و چه در كشورهاي در حال توسعه، شيوع مصرف سيگار در جوانان رو به افزايش و سن شروع آن روبه كاهش است(53و54). استعمال دخانیات رفتار پیچیده ای است که با عوامل مختلف محیطی، اجتماعی، فرهنگی، خانوادگی، همسالان و ... در ارتباط است(47). عوامل خطر اجتماعی – جمعیتی شامل خانواده با وضعیت اقتصادی پایین است. عوامل خطر محیطی شامل دسترسی و موجود بودن مشتقات تنباکو، تبلیغات سیگار، قیمت مشتقات تنباکو، وجود تصور طبیعی بودن استعمال سیگار، مصرف سیگار توسط همکلاسی ها، خواهر و برادرها و عدم توجه والدین به این مساله است. عوامل خطر فردی شامل کمبود اعتماد به نفس و عدم توانایی رد کردن پیشنهاد استفاده از تنباکو هستند(13). شواهد قابل توجهی وجود دارد که تبلیغات دخانیات در دهه های اخیر اختصاصا جوانان و نوجوانان را مورد هدف قرار داده اند. این تبلیغات در مجلات ، فیلمها و عکسهای مختلف مصرف دخانیات را با ماجراهای پرهیجان، جاذبه های جنسی، هوش و نبوغ ، دلاوریها و حتی قهرمانی های ورزشی ارتباط می دهند. با توجه به وجود محصولات گسترده دخانیات در سراسر دنیا و دسترسی آسان نوجوانان به آنها، تجربه این گروه از دخانیات دور از انتظار نیست. نوجوانانی که والدین، سایر اعضای خانواده و یا دوستانشان دخانیات مصرف می کنند به احتمال زیاد مصرف کننده دخانیات می گردند. آنها در ابتدا می خواهند شبیه دوستانشان شده و یا بزرگ بنظر برسند ولی دخانیات به شدت اعتیاد آور بوده و به سرعت آنها را به دام خود می کشاند. در برخی کشورها تبلیغات گسترده ای برای سیگار انجام شده است و گروه هدف این تبلیغات در وهله اول کودکان هستند. این روشها آنقدر موثر است که در برخی موارد حتی در سن 5 سالگی تجربه سیگار آغاز می گردد. سیگارهای زیبا و گران قیمت بسیار خطرناکتر از سیگارهای عادی و ارزان می باشند چرا که نوجوانان اولین تجربه خود را با آنها آغاز می نمایند. میزان اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تاثیر زیادی در مصرف دخانیات دارد، هرچه وقت آزاد بیشتری داشته باشند احتمال سیگاری شدن آنها نیز بیشتر است. ناتوانیهای یادگیری نیز یکی از عواملی است که احتمال ابتلا به سیگار را افزایش می دهد. ارتباط محکمی بین تعارف سیگار و دفعات این تعارف با احتمال سیگاری شدن و شدت آن وجود دارد. جوانانی که دوستان و همکاران سیگاری بیشتری دارند طبیعتا بیشتر مورد تعارف قرار می گیرند و به احتمال زیاد سیگاری می شوند و در صورت سیگاری شدن نیز مصرف آنها بیشتر از دیگران خواهد بود. سیگاری بودن والدین مهمترین اثر را بر تداوم سیگار کشیدن نوجوانان دارد(47). انگیزه اصلی برای مصرف اولین بار سیگار هماهنگ شدن با دوستان سیگاری است که آنرا یک نشانه ورود به اجتماع و ارزش می دانند. دلایل دیگر استعمال سیگار را کنجکاوی، تظاهر به بلوغ، نوعی مخالفت با والدین، رهایی از فشارهای مختلف اجتماعی، مدگرایی و رفاه دانسته اند(49). از علل دیگر گرایش به استعمال دخانیات، می توان به عوامل فردی(خطرپذیری و احساس کنجکاوی، کسب لذت، مسائل و مشکلات روانی فردی، استعداد ژنتیک، سن، جنس)عوامل خانوادگی (تحول خانواده، معتاد بودن والدین، فقر مادی، نامناسب بودن محیط روانی خانه، رفاه اقتصادی خانواده) و عوامل اجتماعی(دردسترس بودن موادمخدر، نابرابریهای اقتصادی و اجتماعی، تسلط بر گروههای اقلیت نژادی، رشد نامتناسب صنعتی، جنگ و بحران اقتصادی) اشاره نمود(4). در عین حال از عوامل بازدارنده استعمال سیگار، اعتقادات و پایبندی به دستورات و احکام مذهبی است، انجام فرایض دینی مرتب کمک کننده است. شرکت در نماز، مراسم مذهبی، مطالعات مذهبی، شرکت در گروهها و انجمنهای مذهبی علاوه بر بازدارندگی از استعمال سیگار باعث جلوگیری از سایر انحرافات اجتماعی،اخلاقی و آلودگی به گناه هم می گردد(24). گروههای پزشکی می توانند مدلها و الگوهای خوبی برای ترک سیگار و توصیه به ترک آن در میان افراد جامعه باشند. بنابر این دانشجویان پزشکی به عنوان افرادی که در آینده می خواهند کادر پزشکی جامعه را تشکیل دهند نیاز دارند تا در دوره تحصیل به خوبی در مورد سیگار و شیوه های پیشگیری و کنترل آن آموزش ببینند(55). دلایل مختلفی برای شروع و تداوم استعمال سیگار در میان گروههای مختلف بیان شده است. وجود استرس در دوران جواني بخصوص اضطراب و نگراني نسبت به آينده شغلي در بين دانشجويان از علل شناخته شده گرايش به سيگار در اين دوره مي باشد. با توجه به مسير سخت و دشواري كه دانشجويان پزشکی در رسيدن به اهداف خود طي مي نمايند و همچنين سرمايه معنوي و مادي كه براي آموزش آنها هزينه مي شود، همچنین نقشي كه آنان در آينده، در سيستم بهداشت و درمان به عنوان الگوهاي جامعه خواهند داشت، ضرورت بررسي علل گرايش به سيگار در اين گروه را توجيه مي نمايد لذا شناخت، پيش گيري و درمان هر عاملي كه سلامت جسمي و فكري شان را به خطر انداخته و در نتيجه در كارآيي آنها تأثير سوء داشته باشد الزامي به نظر مي رسد. دانشجويان پزشكي در دوره تحصيلي و اشتغال خود الگوي مناسبي براي ساير افراد جامعه خصوصاً جوانان می باشند و قطعاً مصرف سيگار توسط آنها مي تواند موجب بدآموزی برای ساير افراد جامعه شود(56) . از آنجا که دانشجویان پیام نور، در آینده عهده دار حفظ و ارتقاء سلامت مردم می باشند باید علاوه بر تعهد نسبت به مسئولیت حرفه ای خود، الگوی پایبندی به رفتار بهداشتی برای ترویج آن در میان مددجویانشان نیز باشند. بنابر این برنامه ریزی و انتخاب استراتژیهای مناسب پیشگیری از استعمال دخانیات در این گروه، یک امر ضروری محسوب می شود. لذا دراین پژوهش علل گرایش دانشجویان گروههای مختلف پزشکی و پیراپزشکی به استعمال سیگار با کمک 4 سازه اصلی الگوی باور بهداشتی مورد بررسی قرار می گیرد. امید آنکه بتوانیم گامی هرچند کوچک در ارائه راهكارهاي مناسب علمي در خصوص پيشگيري از مصرف و ترك استعمال سیگار در میان جوانان میهن عزیزمان برداریم. مروری برمطالعات مطالعاتی که در زمینه بررسی وضعیت استعمال سیگار و عوامل موثر بر آن در میان افراد جامعه صورت گرفته است ، هر یک به جنبه خاصی از این موضوع پرداخته اند. با توجه به اینکه مفهوم اصلی در این پژوهش عوامل موثر بر استعمال سیگار بر اساس الگوی باور بهداشتی می باشد در ابتدا به تحقیقاتی که با هدف فوق انجام شده اند، پرداخته می شود. اولین گزارش تحقیق مربوط به پژوهشی است که از نظر روش اجرا و اهداف مشابه پژوهش حاضر می باشد. این تحقیق با هدف بررسی ارتباط چهارسازه الگوی باور بهداشتی (آسیب پذیری درک شده، جدیت درک شده، منافع درک شده وموانع درک شده) با استعمال سیگار توسط کای گانگ و همکاران (2008) در میان دانشجویان چینی انجام گرفت. برای انتخاب نمونه ها ابتدا 20 کلاس به صورت تصادفی جهت مطالعه برگزیده شدند و تعداد 15 کلاس (75درصد) موافقت خود را برای مشارکت اعلام نمودند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود که روایی و پایایی این ابزار به کمک یک مطالعه مقدماتی بر روی 50 نفر از دانشجویان مورد تایید قرار گرفت. روش نمونه گیری در این پژوهش نمونه گیری در دسترس بود. پرسشنامه ها در میان 550 نفر از دانشجویان، 20 دقیقه قبل از پایان کلاس توزیع شد. با کمک بخش اول پرسشنامه اطلاعات دموگرافیک جمع آوری گردید. در ادامه از دانشجو در زمینه وضعیت استعمال سیگار وی سئوال می شد، چنانچه دانشجو در پاسخ به سئوال استاندارد " آیا تاکنون در طول عمر خود حداقل 100 نخ سیگار کشیده اید " جواب مثبت می داد سیگاری تلقی می شد. در بخش دوم پرسشنامه 4 سازه الگوی باور بهداشتی مورد بررسی قرار گرفت. از آزمونهای توصیفی جهت بررسی وضعیت استعمال سیگار در دانشجویان و از آزمون کای دو برای تعیین هرگونه ارتباط آماری معنی دار میان عوامل دموگرافیک و وضعیت استعمال سیگار دانشجویان استفاده شد. عوامل پیش بینی کننده ای که در آزمون کای دو در سطح 1/0>P معنی دار بودند وارد مدل رگرسیون لجسیتک چندگانه شدند. برای تعیین اختلاف نمره سازه های الگوی باور بهداشتی در میان دانشجویان سیگاری و غیرسیگاری از آزمون تی استفاده شد. در مجموع 521 دانشجو (326 مرد و195 زن) پرسشنامه ها را تکمیل کردند. نتایج نشان داد که در هنگام انجام مطالعه 1/14درصد دانشجویان (46 نفر) سیگاری بودند. میان عواملی همچون تحصیل در کلاس بالاتر (08/0>P )، وجود فرد سیگاری در خانواده (03/0>P )، و سن بیشتر دانشجو (06/0>P ) با استعمال سیگار ارتباط آماری معناداری وجود داشت. در عین حال هیچ ارتباط آماری معناداری بین استعمال سیگار با درآمد سالیانه (62/0>P ) و وضعیت سکونت دانشجویان (14/0>P ) وجود نداشت. سایر نتایج حاکی از آن بود دانشجویانی که در هنگام انجام این پژوهش سیگاری بودند نمره بیشتری در زمینه شدت درک شده از مشکلات بهداشتی ناشی از استعمال سیگار(03/0>P و16/2- =t)، نمره بیشتری در زمینه منافع درک شده ناشی از نکشیدن سیگار(01/0>P و49/2=t) و نمره کمتری در زمینه موانع درک شده برای نکشیدن سیگار(01/0>P و51/2- =t) در مقایسه با غیر سیگاریها داشتند. در مورد آسیب پذیری درک شده از مشکلات بهداشتی ناشی از استعمال سیگار (6/0>P و53/0- =t) تفاوت معناداری در دو گروه سیگاری و غیر سیگاری وجود نداشت. نتایج تحقیق همچنین حاکی از آن بود که موانع ومنافع درک شده پیش بینی کننده های بهتری بودند، به گونه ای که به ازای هر یک واحد افزایش در نمره موانع درک شده برای نکشیدن سیگار شانس سیگاری بودن دانشجویان 85/1 برابر بیشتر(01/0>P و 85/1=OR) و به ازای هر یک واحد افزایش نمره درمنافع درک شده ناشی از ترک سیگار 65/0 شانس سیگاری بودن کمتر شده بود(01/0>P و 65/0=OR). استفاده از نمونه گیری آسان و در دسترس، حجم کم نمونه، استفاده از پرسشنامه خود ایفا، مقطعی بودن مطالعه و خروج 73 نفر از نمونه ها بدلیل تکمیل نکردن پرسشنامه ها از محدودیتهای مهم این پژوهش بودند. محققین پیشنهاد نمودند برنامه های آموزشی و مداخلات برای ارتقاء سلامت باید بر اساس جنسیت دانشجویان تنظیم شود به گونه ای که پیشگیری از استعمال سیگار و ترویج فرهنگ نکشیدن سیگار دردختران و ترک سیگار و دوری ازمحیطهای آلوده به سیگار در پسران باید مد نظر باشد، همچنین ارتباط آماری بسیار ضعیف بین شدت درک شده و آسیب پذیری درک شده با استعمال سیگار شاید نشان دهنده این موضوع باشد که رفتار پیچیده ای چون استعمال سیگار را نمی توان فقط با کمک یک مدل مورد بررسی قرار داد و باید برای بررسی این رفتار در دانشجویان از مدل ترکیبی الگوی باور بهداشتی با سایر الگوهای روان شناختی استفاده نمود(25). از آنجا که سازه های الگوی باور بهداشتی به عنوان عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار در این مطالعه مورد بررسی قرارگرفته است، نتایج تحقیق مشابهی که توسط برندا (2007) جهت بررسی باورها، آگاهی و خودکارآمدی دانشجویان پرستاری در زمینه ترک سیگار انجام گرفته است، گزارش می شود. این مطالعه مقطعی در میان دانشجویان 10 دانشگاه شهر مینه سوتا انجام گرفت. واحدهای مورد پژوهش این مطالعه را دانشجویان پرستاری تشکیل می دادند که در بهار سال 2007 در سال آخر پرستاری مشغول تحصیل بودند. تعداد کل نمونه ها 675 نفر بود. چهار سازه الگوی باور بهداشتی که در این مطالعه مد نظر محققین قرار گرفت عبارت بودند از: تهدید درک شده، آگاهی، موانع و منافع درک شده و خودکارآمدی. این ابزار از پنج بخش تشکیل شده بود و شامل 46 آیتم بود. در بخش اول اطلاعات دموگرافیک مورد بررسی قرارگرفته بود. در بخش دوم وضعیت استعمال سیگار دانشجویان مورد بررسی قرار گرفته بود و از سئوالات زیر تشکیل شده بود: سن اولین استعمال سیگار، تعداد دفعات ترک سیگار، وضعیت استعمال سیگار در حال حاضر و استعمال سیگار در طی 30 روز گذشته. بر اساس پاسخهای داده شده به دو سئوال1- آیا خودتان را سیگاری می دانید؟ 2- آیا در طی30 روز گذشته سیگار کشیده اید؟ دانشجویان به 3 دسته تقسیم می شدند: 1- سیگاریها یعنی کسانیکه پاسخشان به سئوال اول مثبت بود و در طی 30 روز سیگار کشیده بودند. 2- سیگاریهای تفننی یعنی کسانیکه پاسخشان به سئوال اول منفی بود ولی در طی 30 روز گذشته گاهی استعمال سیگار داشتند. 3- غیر سیگاریها یعنی کسانیکه پاسخشان به سئوال اول منفی بود و در طی 30 روز گذشته به هیچ وجه استعمال سیگار نداشتند. بخش سوم مربوط به بررسی نگرش دانشجویان درباره سیگار بود. بخش چهارم در ارتباط با بررسی اطلاعات دانشجویان در خصوص آگاهی از درمانهای ترک سیگار بود. بخش پنجم مربوط به بررسی و سنجش خودکارآمدی و کاربرد مداخلات برای ترک سیگار بود. همچنین 3 عبارت در خصوص نقش پرستاران در کمک به ترک سیگار افراد بر اساس مقیاس 4 گزینه ای (کاملا موافقم تا کاملا مخالفم) در انتهای پرسشنامه ضمیمه گردید. نمره دهی نهایی هر کدام از ابزارهای فوق بر اساس میانگین امتیازات داده شده به هرکدام از گزینه ها انجام شد. به منظور مقایسه میانگین نمرات در میان گروهها از آزمون آماری آنووا استفاده شد. هنگامی که واریانسها یکسان بودند آزمون تاکی هانستلی و هنگامی که واریانسها یکسان نبودند آزمون جمزهاول مورد استفاده قرار گرفت. سطح معنی داری در تمام سازه ها 05/0=P در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که 9/90 درصد مشارکت کنندگان زن و 1/9 درصد آنان مرد بودند. دربعد بررسی عقاید و باورهای دانشجویان درباره استعمال سیگار میانگین نمرات هر 3 گروه دانشجویان (سیگاریها، سیگاریهای تفننی، غیر سیگاریها) در زمینه جنبه های منفی استعمال سیگار بالای 4 بود که دلالت بر اعتقاد آنان به جنبه های منفی سیگار داشت. در خصوص سئوالاتی که جنبه های مثبتی برای سیگاردر نظر گرفته بودند، میانگین نمره 4-3 در دانشجویان سیگاری در مقابل میانگین نمره زیر 2 در دانشجویان غیر سیگاری دلالت بر آن داشت که سیگاریها معتقدند سیگار دارای جنبه های مثبت می باشد ولی غیر سیگاریها جنبه مثبتی برای سیگار قائل نیستند. در بعد سئوالات مربوط به آگاهی بالاترین نمره (میانگین 3/4) به عبار " برنامه آموزشی من دارای محتویاتی درباره بیماریهای مرتبط با مصرف سیگار می باشد " و کمترین نمره (میانگین 2 تا 3 ) به عبارت " برنامه آموزشی به من کمک می کند تا برای ترک سیگار به دیگران کمک کنم و به من فرصت می دهد تا در طی دوران بالین تمرین کنم " تعلق گرفت. در خصوص خودکارآمدی و کاربرد مداخلات برای ترک سیگار بالاترین نمره میانگین به ترتیب با 58/4 و 44/4 مربوط به سئوالات زیر بود: " هنگام سئوال از بیمارانتان در خصوص وضعیت استعمال سیگارشان چقدرراحت هستید ؟ " ، " هنگام سئوال کردن از بیمارانتان در خصوص در معرض دود سیگار دیگران بودن چقدر راحت هستید؟" بالا بودن نمرات درمیان هر سه گروه دانشجویان در این سئوالات نشانه این است که دانشجویان هنگام سئوال از بیمارانشان در این دو بعد بسیار راحت هستند. نمره سایر سئوالات در حد4-3 بود. در خصوص نقش پرستاران در ترک سیگار میانگین نمره 44/3 نشانه موافقت دانشجویان بر نقش موثر پرستاران در ترک سیگار می باشد و کمترین نمره میانگین یعنی نمره 2 مربوط به عبارت زیر بود: " موانع زیادی برای کمک من به ترک سیگار در بیمارانم وجود دارد " و این دلالت بر آن دارد که مشارکت کنندگان موانع زیادی را بر سر راه خود برای کمک به ترک سیگار در بیمارانشان نمی بینند. محققین پیشنهاد نمودند برای تاثیر بیشتر برنامه های آموزشی ترک سیگار باید شرایطی مانند موقعیتهایی شبیه سازی شده با موقعیتهای بالینی را برای دانشجویان فراهم نمود، همچنین انجام تحقیق در مورد دانشجویانی که ترک سیگار موفق داشته اند را ضروری دانسته اند. حضور محقق در هنگام تکمیل پرسشنامه ها و احتمال تاثیر بر پاسخها، عدم مشارکت کامل دانشجویان در3 موسسه، و عدم استفاده از تمام 18 آیتم ابزار استاندارد ATS18 محدودیتهای این مطالعه بودند(57). گزارش بعدی مربوط به پژوهشی است که از الگوی باور بهداشتی به عنوان یک الگوی آموزشی برای پیشگیری از استعمال سیگار در میان دانش آموزان استفاده نموده است. این تحقیق با هدف سنجش تاثیرآموزش بهداشت بر اساس الگوی باور بهداشتی بر روی عملکرد پیشگیری کننده از کشیدن سیگار دانش آموزان دبیرستان در شهر بوکان توسط شریفی راد و همکاران (1385) انجام گرفته است. این مطالعه یک بررسی مداخله ای (نیمه تجربی) بود و بر روی 248 نفر از دانش آموزان سال اول دبیرستان (119 پسر و129 دختر) با میانگین سنی 15 سال انجام گرفت. نمونه گیری در این مطالعه به روش تصادفی و در چند مرحله انجام شد، بدین صورت که از میان 17 دبیرستان شهر بوکان تعداد 4 دبیرستان پسرانه و 4 دبیرستان دخترانه به صورت تصادفی انتخاب و سپس به صورت تصادفی دبیرستانها به دو گروه شاهد و آزمون تقسیم گردیدند. در مرحله نهایی در هر دبیرستان یک کلاس به صورت تصادفی برای برگزاری کلاسهای آموزشی انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها در این مطالعه پرسشنامه ای بود که بر اساس موضوع و مدل الگوی باور بهداشتی تهیه شده و روایی آن با کمک اساتید و مشاور آمار و در یک مطالعه مقدماتی در یک کلاس اول دبیرستان پسرانه تعیین شده بود(آلفای کرونباخ 77 درصد). ابزار مورد استفاده از 77 عبارت تشکیل شده بود: 14 سئوال در خصوص12 متغیر مستقل زمینه ای یا دموگرافیک، متغیرهای مربوط به سیگار کشیدن شامل: حساسیت درک شده(9سئوال)، شدت درک شده(10سئوال)، منافع درک شده(11سئوال)، موانع درک شده (9 سئوال)، تاثیر راهنماهای عمل در اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن سیگار(12سئوال) و عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن سیگار(12 سئوال) بودند. نمره قراردادی عوامل حساسیت، شدت و منافع درک شده عبارت بودند از: مطلوبترین حالت نمره 2 ، بدترین حالت نمره صفر، نظری ندارم نمره 1. در خصوص موانع درک شده بر مبنای قرارداد به مطلوبترین حالت که همان " کاهش ادراک موانع " بود نمره 2 ، و به بدترین حالت یعنی" افزایش ادراک موانع " نمره صفر و چنانچه فرد نظری نداشت نمره 1 اختصاص پیدا می کرد. نمره متغیر " راهنمای عمل " بر روی یک طیف شامل (بی تاثیر) نمره صفر، (کم تاثیر) نمره 1، (تاثیر زیاد) نمره 2 در نظر گرفته شده بود که بهترین حالت یعنی پذیرفتن تاثیر زیاد از راهنماهای عمل نمره 2 بود. نمره " عملکرد " دارای دو وضعیت بله و خیر بود و برای اقدام به یک عمل(بلی) نمره 1 و برای عدم اقدام به یک عمل (خیر) نمره صفر در نظر گرفته می شد. یک برنامه آموزشی براساس الگوی باور بهداشتی در طی 4 جلسه آموزشی ( هرهفته یک جلسه 75 دقیقه ای ) در محل کلاسهای درس گروه آزمون اجرا گردید. داده ها با استفاده از آزمونهای تی زوج و تی مستقل به تفکیک گروههای آزمون و شاهد در دو مرحله قبل و بعد از مداخله مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفتند . نتایج مطالعه حاکی از آن بود که میانگین نمرات تهدید درک شده گروه آزمون بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله به طور معنی داری افزایش یافته است (به ترتیب 55/1 و 46/1،04/0>P) اما تفاوت معنی داری در گروه شاهد قبل و بعد از مداخله ملاحظه نگردید (به ترتیب 41/1و 42/1). از طرف دیگر میانگین نمره تهدید درک شده در دو گروه آزمون و شاهد در مرحله قبل از مداخله با هم تفاوت معنی داری نداشتند (به ترتیب 46/1و41/1) ، ولی بعد از مداخله به طور معنی داری افزایش یافته بودند(به ترتیب 55/1و42/1، 002/0>P). همچنین بین میانگین نمره منافع درک شده گروه آزمون در قبل و بعد از مداخله (486/1و65/1، 002/0>P) تفاوت معنی داری وجود داشت، درحالیکه در گروه شاهد قبل و بعد از مداخله تفاوت معنی دار نبود (به ترتیب 47/1و37/1). از طرف دیگر میانگین نمره منافع درک شده در دو گروه آزمون و شاهد در مرحله قبل از مداخله با هم تفاوت معنی داری نداشتند(به ترتیب 46/1و47/1)، ولی بعد از مداخله تفاوت معنی دار بود (به ترتیب 65/1و37/1، 00001/0>P). از محدودیتهای این پژوهش می توان به دشواری اندازه گیری عملکرد بدلیل استفاده از پرسشنامه خود ابرازی، محدودیت زمانی اجراء بدلیل تقارن با امتحانات دانش آموزان و عدم امکان جداکردن دانش آموزان سیگاری یا دارای والدین سیگاری از سایرین اشاره نمود. از یافته های این تحقیق می توان نتیجه گرفت که آموزش بهداشت بر اساس الگوی باور بهداشتی برای پیشگیری از کشیدن سیگار در دانش آموزان تاثیر معنی داری را در میانگین نمره اجزاء الگوی باور بهداشتی بخصوص عملکرد پیشگیری کننده از کشیدن سیگار نشان می دهد. محققین این پژوهش پیشنهاد می کنند برای ایجاد عملکردهای مناسب پیشگیری کننده از استعمال سیگار باید برنامه های آموزشی مناسب مخصوصا برای بالابردن حساسیت درک شده در مطالعات بعدی اجرا شوند(29). به نظر می رسد با آگاهی و اطلاع از انگیزه ها و علل گرایش به استعمال سیگار در میان افراد جامعه بتوان گام مهمی در ارائه راهکارهای مناسب و علمی در خصوص مداخلات جهت پیشگیری و ترک استعمال سیگار برداشت . در این زمینه آدتونجی و همکاران (2006) به مطالعه ای پرداخته اند که هدفش تعیین شیوع استعمال سیگار و بررسی نگرش دانشجویان پزشکی در مورد نقش آنان در کنترل استعمال سیگار بود. این مطالعه مقطعی در بین دانشجویان پزشکی دانشگاه کوپو کشور فنلاند انجام شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه خود ایفا بود که توسط سازمان جهانی بهداشت طراحی شده بود و شامل 4 بخش: اطلاعات دموگرافیک، وضعیت استعمال سیگار، درک از خطرات استعمال سیگار و سیاستهای کنترل استعمال سیگار بود. دانشجویان از نظر استعمال سیگار به سه گروه دسته بندی شدند: 1- سیگاریهای روزانه: کسانیکه حداقل هرروز یک نوبت استعمال سیگار داشتند.2- سیگاریهای تفننی: کسانیکه برخی روزها استعمال سیگارداشتند. 3- غیر سیگاریها: کسانیکه به هیچ وجه استعمال سیگار نداشتند. دانشجویان بر اساس مقطع تحصیلی به دو گروه قبل از کار بالینی (2 سال اول تحصیل) و دوره کار تجربی و بالینی (از سال دوم تا ششم) تقسیم می شدند. ادراک و باور دانشجویان در مورد خطرات ناشی از استعمال سیگار بر اساس یک مقیاس 10 قسمتی(از مضر نیست – تا خیلی مضر است) مورد سئوال قرار می گرفت. نگرشها و باورها در زمینه نقش پزشکان در ترک و پیشگیری از استعمال سیگار بر اساس 3 گزینه زیر مورد بررسی قرارمی گرفت: 1- موافقم 2- بدون نظر 3 – مخالفم. برای مقایسه متغیرهای طبقه بندی شده میان دو گروه از آزمون فیشر و برای مقایسه آنها در میان بیش از دو گروه از آزمون پیرسون استفاده شد. همچنین برای مقایسه متغیرهای پیوسته ای که توزیع نرمال نداشتند از آزمون من ویتنی استفاده گردید. تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که میزان شیوع کلی استعمال سیگار 15 درصد، استعمال سیگار در مردان 23 درصد و در زنان 11 درصد بود(006/0>P). 3 درصد دانشجویان سیگاری روزانه، 12 درصد سیگاری تفننی و 85 درصد آنان غیر سیگاری بودند. از نظر آماری ارتباط معنی داری بین شیوع استعمال سیگار و مقطع تحصیلی دانشجویان وجود نداشت (231/0>P). مهمترین دلایل دانشجویان برای استعمال سیگار به ترتیب عبارت بودند از: مقابله با استرس (31%)، تعارف دوستان(17%)، خستگی و بی حوصلگی (7%). از دلایل مهم دیگر آنان جهت استعمال سیگار می توان به تنهایی، مصرف همزمان با الکل، خوشگذرانی، ایجاد سرگرمی و شرکت در مهمانی ها اشاره نمود. 85 درصد سیگاریها تصمیم به ترک سیگار داشتند ولی فقط 49 درصد آنان برای ترک سیگار تلاش کرده بودند. دانشجویانی که در مرحله بالینی و تجربی مشغول تحصیل بودند به میزان بیشتری (60%) نسبت به دانشجویان مرحله قبل از بالین (27%) برای ترک سیگار اقدام کرده بودند (027/0>P ). دانشجویان غیر سیگاری نسبت به دانشجویان سیگاری و زنان نسبت به مردان به طور معنادارتری اعتقاد به مضر بودن سیگار داشتند(0001/0>P). دانشجویان مشغول به تحصیل در مرحله بالینی و تجربی نسبت به دانشجویان قبل از مرحله بالین به طور معناداری اعتقاد به مضر بودن سیگارداشتند(001/0>P). اگر چه 82 درصد دانشجویان معتقد بودند که پزشکان می توانند نقش موثری بر رفتارهای پیشگیری کننده از استعمال سیگار در میان مردم داشته باشند، اما دانشجویان سیگاری نسبت به غیر سیگاریها نگرش مثبت کمتری در خصوص نقش پزشکان در کنترل و پیشگیری از استعمال سیگار داشتند(0001/0>P). محدودیتهای این مطالعه عبارتند از: مشارکت61 درصدی دانشجویان در پژوهش و عدم استفاده از مارکرهای نیکوتینی برای تایید سیگاری بودن آنان. بر اساس یافته ها محققین پیشنهاد نمودند که مطالعاتی در طی دوره شش ساله تحصیل دانشجویان انجام شود تا بهتر بتوان تاثیر برنامه های آموزشی را بر نگرش، باورها و عقاید دانشجویان مورد بررسی قرار داد(58). مطالعات متعددی در نقاط مختلف جهان به پیش بینی عوامل موثر بر استعمال سیگار در جوامع مختلف پرداخته اند که با هدف ویژه این پژوهش مطابقت دارند. در این راستا نتایج مطالعه آلمری و همکاران (2006) در سوریه که با هدف تعیین شیوع استعمال سیگار و عوامل پیش بینی کننده آن در میان دانشجویان پزشکی انجام شده است، گزارش می گردد. در این مطالعه آینده نگر جامعه مورد پژوهش دانشجویان دانشکده پزشکی بودند که درسال اول و پنجم مشغول به تحصیل بودند. علت انتخاب این دو گروه به عنوان نمونه های پژوهش این بود که محققین معتقد بودند فاصله زمانی4 ساله میان این دو گروه می تواند اطلاعات مناسبی را در زمینه تاثیر سن و سطح دانش پزشکی این دو گروه بر وضعیت استعمال سیگار آنان ارائه نماید. تعداد نمونه های انتخاب شده 570 نفر بودند که به شیوه نمونه گیری تصادفی انتخاب و پس از یک جلسه سخنرانی و بیان اهداف مطالعه و همچنین محرمانه بودن اطلاعات آمادگی خود را برای مشارکت در مطالعه اعلام نمودند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای مشتمل بر 4 بخش بود. بخش اول ابزار در زمینه اطلاعات دموگرافیک دانشجویان بود. بخش دوم ابزار مربوط به وضعیت استعمال سیگار درمیان دانشجویان، والدین و دوستان صمیمی آنان بود. دانشجویان از نظر استعمال سیگار به سه گروه تقسیم شدند: 1- سیگاریهای با مصرف منظم (کسانیکه هرروز حداقل یک نخ سیگار می کشیدند)2- سیگاریهای موقعیتی (کسانیکه برخی روزها سیگار می کشیدند)3- غیر سیگاریها (کسانیکه تاکنون به هیچ وجه سیگار نکشیده یا در زمان مطالعه به هیچ وجه سیگار نمی کشیدند). بخش سوم پرسشنامه جهت بررسی باورها و نگرشهای دانشجویان در خصوص استعمال سیگار یا ترک آن طراحی شده بود. در بخش چهارم پرسشنامه نظرات دانشجویان در مورد نقش پزشکان در خصوص پیشنهاد به بیماران برای ترک سیگار مورد بررسی قرار گرفت. به منظور ایجاد انگیزه و جلب مشارکت دانشجویان در اولین مرحله برای دانشجویان سال اول در محیط کلاسهای درس و برای دانشجویان سال پنجم در محیط کارورزی جلسه توجیهی برگزار گردید. داده ها پس از جمع آوری با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون توصیفی، آزمون کای دو، آزمون تی و آنالیز رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. متغیرهایی که در سطح 2/0>P با استعمال سیگار ارتباط آماری معنی داری داشتند وارد مدل رگرسیون چندگانه شدند. نتایج داده ها نشان داد که میانگین سن مشارکت کنندگان 5/20 سال بود. شیوع استعمال سیگار در میان مردان 8/15 درصد و در میان زنان 3/3 درصد بود. 79 درصد سیگاریها اولین سیگار خود را بعد از 16 سالگی شروع کرده بودند. استعمال سیگار در دانشجویان از نظرآماری با جنسیت (0001/0>P) و سنوات تحصیل (001/0>P) رابطه معنی داری داشت. همچنین سن کشیدن اولین سیگار دانشجویان سال اول در مقایسه با دانشجویان سال پنجم متفاوت بود (0001/0>P و 9/51=x2). نتایج آزمون رگرسیون لجستیک حاکی از آن بود که مصرف همزمان قلیان (001/0>P و10/10= OR)، جنس مذکر(06/0>P و99/3= OR)، تحصیل درسالهای بالاتر(003/0>P و 75/2= OR) و سن(0001/0>P و 21/1= OR) بیشترین ارتباط را با کشیدن سیگار دارند. دربعد باورها و نگرشهای دانشجویان در خصوص استعمال سیگار، بیش از 90 درصد دانشجویان معتقد بودند که سیگار کشیدن در اماکن عمومی باید ممنوع شود و سیگاریها بیشتر از غیر سیگاریها به این امر اعتقاد داشتند(8/94 درصد در مقابل 5/90 درصد). حدود سه چهارم پاسخ دهندگان معتقد بودند قلیان از سیگار مضرتر است و بیش از نیمی از آنان معتقد بودند که ترک سیگار کار مشکلی است. پرسشنامه خود ایفایی و مقطعی بودن مطالعه از محدودیتهای این پژوهش بود. محققین پیشنهاد نمودند برنامه های آموزشی در سطح دانشکده های پزشکی باید بیشتر به موضوع استعمال سیگار توجه نموده و این برنامه ها باید به گونه ای طرح ریزی شوند که بتوانند در محیطهای کار عملی کاربرد داشته باشند و فقط در حد تئوری باقی نمانند(59). از دیگر مطالعات انجام شده در زمینه عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار، مطالعه ساآتسی و همکاران (2004) می باشد که با هدف تعیین شیوع مصرف سیگار و عوامل فردی – اجتماعی مرتبط با آن در دانشجویان سال اول شهر آدانا در ترکیه انجام شده است. جامعه مورد بررسی در این مطالعه تمام دانشجویان سال اول بودند که دردانشگاهی در ترکیه مشغول تحصیل بودند. تعداد نمونه های این مطالعه 471 نفر(256مرد و 185 زن) بود. ابزار مورد استفاده در این مطالعه پرسشنامه ای 17 سئوالی بود که تعدادی از سئوالات آن باز پاسخ و تعدادی دیگر چند گزینه ای بودند که به منظور دستیابی به مشخصات فردی- اجتماعی دانشجویان و وضعیت استعمال سیگار آنان طراحی شده بودند. پرسشنامه دموگرافیک مشارکت کنندگان شامل: جنس، نام دانشکده، محل اقامت خانواده، تعداد ترمهای ناموفق در ابتدایی و متوسطه، شغل والدین، تحصیلات والدین، وضعیت استعمال سیگاردانشجو، وضعیت استعمال سیگار درخانواده، وضعیت استعمال سیگار در دوستان صمیمی و درآمد متوسط ماهیانه بود. برای تعیین وضعیت استعمال سیگار در دانشجویان از معیار سازمان جهانی بهداشت در این خصوص استفاده شد که شامل تعاریف زیر می شود: 1 - سیگاری روزانه(کسی که هر روز حداقل یک نخ سیگار می کشد) 2- سیگاری موقعیتی(کسی که کمتر از یک نخ در هرروز سیگار می کشد)3 -سیگاریهای قبلی(کسی که هرروز به مدت شش ماه سیگار می کشیده ولی در هنگام مطالعه سیگار نمی کشد) 4- غیر سیگاری (کسی که به هیچ وجه سیگار نکشیده است). داده های جمع آوری شده با کمک نرم افزارSPSS و آزمونهای آماری کای دو، آنووا و آنالیز رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. سطح معنی داری 05/0>P در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که میانگین سنی دانشجویان 7/1±20 بود. از 467 نفر باقی مانده 100 نفر(4/21 درصد) سیگاری روزانه، 82 نفر سیگاری موقعیتی(6/17درصد)، 28 نفر (6 درصد) سیگاری قبلی و 257 نفر (55 درصد) غیر سیگاری بودند. یک چهارم مردان (25 درصد) به طور منظم سیگار می کشیدند که در مقایسه با زنان از نظرآماری اختلاف معنی دار بود(026/0>P). 1/89 درصد دانشجویان پیش بینی مثبتی درباره وضعیت استعمال سیگارشان در آینده داشتند به نحوی که سیگاریها معتقد بودند در طی 5 سال آینده باید تعداد نخ های سیگار خود را کاهش دهند و غیر سیگاریها هم معتقد بودند باید به روند غیر سیگاری بودن خود تداوم بخشند (0001/0>P ).50 درصد دانشجویان در منزل والدین، 3/33 درصد در خوابگاه و7/16 درصد در منازل مشترک با دوستانشان زندگی می کردند. از نظر آماری اختلاف معنی داری بین وضعیت استعمال سیگار دانشجویان و محل اقامت آنان دیده نشد. در حالیکه تعداد دفعات شکست در ترمهای تحصیلی ابتدایی و متوسطه به طور معنی داری با سیگاری بودن دانشجویان ارتباط داشت (011/0>P). ارتباط آماری بین وضعیت استعمال سیگار دانشجویان و وضعیت استعمال سیگار درمیان دوستان صمیمی آنان معنی دار بود (001/0>P ). 1/5 درصد از دانشجویانی که دوست صمیمی سیگاری نداشتند خودشان به طور مرتب سیگارمصرف می کردند، در حالیکه 3/49 درصد از کسانیکه 3 نفر دوست صمیمی سیگاری داشتند خودشان نیز به طورمرتب سیگار می کشیدند. از طرف دیگر بین وضعیت استعمال سیگار در میان اعضای خانواده و وضعیت استعمال سیگار در دانشجویان از نظر آماری ارتباط معنی داری وجود نداشت(05/0P). بین سطح تحصیلات مادر و وضعیت استعمال سیگار دانشجویان ارتباط آماری معنی داری وجود داشت (029/0>P) به طوریکه هر چه میزان تحصیلات مادر بیشتر بود احتمال سیگاری بودن دانشجو بیشتر می شد، ولی بین سطح تحصیلات پدر و وضعیت استعمال سیگار دانشجویان ارتباط آماری معنی داری وجود نداشت(05/0p و 773/1= OR). همچنین دانشجویانی که پیش بینی منفی نسبت به وضعیت استعمال سیگار خود درطی 5 سال آینده داشتند احتمال بیشتری داشت که در زمان انجام مطالعه سیگاری باشند(001/0>P و559/5=OR). احتمال پاسخگویی غیر صادقانه به سئوالات توسط نمونه های مورد پژوهش مهمترین محدودیت این مطالعه ذکر گردیده است. محققین پیشنهاد نمودند برنامه های آموزشی ویژه ای برای مسئولین حوزه های بهداشت و سلامت و معلمین برگزار گردد (60). مطالعه دیگری که در همین رابطه انجام شده توسط دیوسالار و همکاران (1387) با هدف تعیین شیوع مصرف سیگار در دانشجویان و برخی عوامل مرتبط با آن انجام شده است. در این مطالعه مقطعی جامعه مورد پژوهش دانشجویان دو دانشگاه شهر کرمان بودند. از 1719 نفر دانشجوی واجد شرایط، 1677 نفر در مطالعه شرکت نمودند. ابزار مورد استفاده در این مطالعه پرسشنامه خود ایفای بدون نامی بود که شامل متغیرهای دموگرافیک، متغیرهای زمینه ای و وضعیت استعمال سیگار بود. پایایی پرسشنامه با استفاده از روش آزمون – بازآزمون بر روی 30 نفر دانشجو محاسبه و ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) برابر 91/0 بود. در این پژوهش سیگاری به کسی اطلاق می شد که طی 30 روز گذشته سیگار مصرف کرده باشد. داده های آماری پس از جمع آوری با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت پی بردن به ارتباط متغیرهای زمینه ای با مصرف سیگار از رگرسیون لجستیک استفاده شد و متغیرهایی وارد مدل نهایی چند متغیره شدند که در تحلیل تک متغیره 25/0>P داشتند. متغیر وابسته در این مطالعه سیگاری بودن دانشجو در نظر گرفته شد. یافته های این پژوهش حاکی از آن بود که میانگین سن مشارکت کنندگان 1/2±2/21 بود. بیشتر نمونه ها (92 درصد) مجرد بودند. شیوع استعمال سیگار 11درصد بود(5/21درصد مردان و 4/2درصد زنان). استعمال سیگار با متغیرهایی همچون جنسیت (001/0>P)، سنوات تحصیل (003/0>P)، مصرف سیگار توسط دوستان صمیمی (001/0>P) و مصرف سیگار توسط والدین (04/0>P) ارتباط معنی داری داشت. در عین حال وضعیت تاهل، سطح تحصیلات پدر و مصرف سیگار توسط برادر و خواهر با سیگار کشیدن ارتباط آماری معنی داری نداشتند. نتایج آزمون رگرسیون لجستیک حاکی از آن بود که مصرف سیگار در دوستان صمیمی (001/0>P و3/4=OR)، مصرف همزمان الکل (001/0>P و3=OR)، جنس مذکر (001/0>P و 8/2=OR) بیشترین ارتباط را با سیگار کشیدن نشان دادند. همچنین کسانیکه نماز می خواندند (002/0>P و52/0=OR)و یا نمرات درسی بهتری داشتند (68/0=OR) احتمال سیگاری بودنشان کمتر بود. محققین این پژوهش پیشنهاد نموده اند با توجه به اختلاف فاحش شیوع سیگار در دو جنس برنامه های خاص مبتنی بر جنسیت طراحی شود (61). از دیگر مطالعات انجام شده در زمینه عوامل مرتبط با استعمال سیگار در دانشجویان پزشکی مطالعه عابدینی و همکاران (1386) می باشد که با هدف تعيين وضعيت استعمال سيگار و علل آن در دانشجويان دانشگاه بندرعباس انجام گرفته است. در این مطالعه توصیفی جامعه مورد بررسی دانشجویان دانشگاه پیام نور بندرعباس بودند. روش نمونه گیری در این مطالعه تصادفي خوشه اي بود، بدین صورت که ابتدا خوشه ها تعيين و از بين خوشه ها بر اساس ترتيب شماره دانشجويي اولين نمونه به روش تصادفي ساده و سپس ساير نمونه ها به روش سيستماتيك انتخاب شدند حجم نمونه در این پژوهش 200 نفر بود. ابزار گردآوري داده ها يك پرسشنامه دو قسمتي بود: قسمت اول شامل اطلاعات دموگرافيک (سن ، جنس ، رشته تحصيلي و...) و قسمت دوم سؤالات مربوط به استعمال سيگار و علل مرتبط به آن (سن شروع ، عوامل تشويق كننده ، عوامل ترك كننده و...) بود كه روايي آن از طريق نظرسنجي از چندين نفر اعضاء هيأت علمي به روش اعتبار محتوايي تعيين شده بود. اطلاعات جمع آوري شده با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمونهای آماری توصیفی و آزمون کای دو مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. نتايج حاصل از اين پژوهش نشان داد که میانگین سنی دانشجویان 31/2±4/22 سال بود. اکثر نمونه ها مونث (5/62 درصد) و بیشتر آنان (82 درصد) مجرد بودند. تعداد 18 نفر از دانشجویان (9 درصد) در زمان انجام مطالعه سیگاری بودند و میانگین سن شروع سیگار در آنان 8/1±18 سال بود. مهمترین دلایل مصرف سیگار در دانشجویان به ترتیب عبارت بودند از تفريح و سرگرمي (29 درصد)، معاشرت با دوستان سیگاری (5/13درصد) و دسترسي آسان (5/10درصد). با کمک آزمون آماری کای دو مشخص گردید که بین استعمال سیگار با متغیرهایی چون سن، جنس و وجود فرد سيگاري در خانواده ارتباط آماری معنی داری وجود دارد(05/0>P). محققین این پژوهش پیشنهاد نموده اند راههای عملی مبارزه با سیگار از جمله قانونمند کردن تولید، عرضه، فروش و مصرف دخانيات مد نظر مسئولین قرار گیرد(62). فهرست منابع: 1- لانکستر،ج.،استنهوپ،م. پرستاری بهداشت جامعه2.ترجمه سیده وحیده حسینی ،نسرین جعفری ورجوشانی.تهران: نشر جامعه نگر،1387. 2-Park,K.Park’s. Textbook of Preventive and Social Medicine.18th Ed. India: M/s Banarsidas Bhanot Publishers,2005. 3- جدید میلانی، م.،ارشدی،ف.،اسدی نوقابی،ا. پرستاری بهداشت جامعه 1و2و3.تهران: اندیشه رفیع،1386، چاپ سوم. 4- ایلدرآبادی ،ا.،دباغی،ف.درسنامه پرستاری بهداشت جامعه 1و2و3.تهران: نشر جامعه نگر،1386، چاپ سوم. 5- Clau, M.The use of the term lifestyle medicines or lifestyle drugs.Pharmacy World &Sience.2004;26(4):193-200. 6- Harlem GB.,World health organization reducing risk,promoting health.World Health Report.October2003:35-40 7- Mohammadi Zeydi E.,Heidar Nia AR.,Haji Zadeh E.,The study of cardiovascular patients lifestyle,Daneshvar,Scientific-Reserch Journal Of shahed University. 2006;61(13):49-56.(in persian). 8- Black, J., Hawk, JH., Keene, AM. Medical surgical of nursing. Philadelphia;W.B. Saunders. 2003; P:5223. 9- Ann, JASpradley, BW.Community health nursing.6thedition.Philadelphia:Lippincott Williams&Wilkins. 2005. 10- Tyas, SL., Pederson ,LL. Psychosocial factors related to adolescent smoking: a critical review of literature.Tobacco control. 1998; 7: 409-420. 11- سهرابی ،ف. مساله سیگار در آیینه تحقیق. تهران:انتشارات مدرسه،1382. 12- Center of Disease Control and Prevention Smoking-attributable Mortality years of potential life lost,and productivity losses-united states.2000-2004.Morbidity and Mortality Weekly Report.2008;57(45):1226-1228. 13-داودی،ر.،آزما،ر.گزارش مردم سالم تا سال 2010.مشهد:دانشگاه پیام نور مشهد،1384، چاپ اول. 14- سیمای سلامت دانشگاه پیام نور و خدمات بهداشتی و درمانی آذربایجان غربی.تهران: نشر تبلور، سال 1381،ص: 73. 15- Mathers, CD., Loncar, D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 to 2030: PLoS Med, 2006;3(11): e442. 16- Sadock, B., Sadock, V. Synopsis of psychiatry. 20th ed. Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins. 2007: 264-269. 17- ندافی،ک . “ 21 درصد مردان کشور سیگاری هستند “. روزنامه خراسان ، 29 تیر1390، صفحه اخبار. 18- Ehlinger, EP. Tobacco use among college students. Healthy Generations. 2000; 1(1): 1-3. 19- Weiss, JW., Donna, SM., Paula, P. Smoking among adolescents in China: An analysis based upon the meanings of smoking theory. American Journal of Health Promotio. 2006;20(3):171-178. 20- Alexander, C.Peer schools and adolescent cigarette smoking.j Adolescent Health. 2001;29;22-30. 21- کارن،گ.، فارنسیس،م .، لوئیس،ب.، رایمرک:در ترجمه رفتار بهداشتی وآموزش بهداشت تئوری،پژوهش و عملکرد . ترجمه شفیعی ،ف. تهران: انتشارات لادن،1376، چاپ اول. 22-راهنماي بهداشت باروري.اداره كل بهداشت خانواده،معاونت بهداشتي وزارت بهداشت،1376،چاپ اول. 23- كرمي،ر. بررسي شيوع استعمال سيگاردر کارورزان مرد دانشگاه پیام نور تهران در پاییز77 و عوامل موثر برآن. پایان نامه جهت اخذ مدرک دکترای پزشکی.دانشگاه پیام نور و خدمات بهداشتی و درمانی تهران، سال 1378. 24- میر احمدی زاده ،ع. بررسی وضعیت مصرف انواع دخانیات در استان فارس . ارمغان دانش،1378، سال ششم ، شماره 20و21. 25- Kaigang, Li.,M.s, Ches.,Noy s, Kay.Correlates of Cigarette Smoking among Male Chinese College Student in china_A Preminary Syudy.International ElectronicJournal of Health Education.2009;12:59-71. 26- Aghamoulae,T.,Eftekhar.H.,Mohammad.k,.Application of Health Belief Model to behavior change of diabetic patients.Payesh;2005.4(4):263-269.[Persian]. 27-Mirzaei,E.Health education and health promotion in text book of public health .1st ed.Tehran.Rakhshan,2004. 28-Sharma,M.,Romas,J.,Theoretical foundations of health education and health promotion.1st ed.London:Jones and Bartlett publishers international,2008. 29- شریفی راد،غ.، هزاوه ای،م.، حسن زاده ،ا.،دانش آموز،ع. بررسی تاثیرآموزش بهداشت بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی بر عملکردهای پیش گیری کننده از کشیدن سیگار در دانش آموزان اول دبیرستان . مجله علمی پژوهشی دانشگاه پیام نور اراک ، بهار 1386، سال دهم ، شماره1،ص: 85-79. 30- Smith, DR.Legatt PA.,An international review of tobacco smoking among medical student.J Postgrade Med.2007;53:55_62. 31- اصفهانی، م. مجموعه مقالات صاحب نظران درباره اخلاق پزشکی . تهران: انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت و درمان ،سال 1369، چاپ اول. 32- آصف زاده .س. شناخت بیمارستان . تهران: انتشارات دانشگاه تهران ،1369،ص :162. 33- خواجه دلویی،م.دستورالعملهای کنترل و پایش همه گیری دخانیات، سازمان جهانی بهداشت. تهران: مرکز نشر صدا ،1382، چاپ اول. 34- لانکستر،ج.،استنهوپ،م. پرستاری بهداشت جامعه1. ترجمه سیده وحیده حسینی و نسرین جعفری ورجوشانی. تهران: نشر جامعه نگر،1387. 35- Qian, J., Cai, M., Gao, J., Tang, S., Xu, L., Critchley, JA. Trends in smoking and quitting in China from 1993 to 2003:National Health Service Survey data. Bulletin of the World Health Organization. Published Online: 16 April 2010.Available from: www.who.int/entity/bulletin/volumes/88/10/09-064709.pdf. 36-Etrs Resource Center for adolescent Pregnancy Prevention.Theories approaches: social learning theory.2004.available:http://WWW.etr.org.recapp/theories. 37- شجاعی تهرانی،ح. اعتیاد ،عوامل مستعد کننده،اثرات سوء بهداشتی،پیشگیری و درمان.تهران: انتشارات پور سینا،1379. 38- Phipps , Monahan., sands, Marek. Neighbors Medical – surgical Nursing health and illness perspectines/seven Edition mosby co.2000. 39- میرزایی ، الهه. آموزش بهداشت و ارتقای سلامت : در کتاب جامع بهداشت عمومی . تهران: انتشارات وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ،1383، جلد اول، چاپ دوم. 40- سیدنوزادی،م. کتاب جامع بهداشت عمومی .تهران: سال 1385، چاپ دوم. 41- شفیع آبادی ،ع.، ناصری ،غ. نظریه های مشاوره و روان درمانی. تهران: مرکز نشر دانشگاه تهران،1371. 42- Farmanbar, R.,Study on Health Maintenance Method in Students of Guilan University of Medical Sciences.Guilan University of Medical Sciences Journal.2005;12:34-43.(in Persian) 43- بهداشت عمومی. دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی .تهران : شرکت چاپ و نشر ایران،1381. 44- Mayhew, KP., Flay, BR., Mott, JA. Stages in the development of adolescent smoking. Drug Alcohol Depend.2000;59:61-81. 45-World Health Organization.frame work on tobacco control.Why is it important?Geneva.availableinhttp://WWW.Who.int/features/qa/34/en/index.html(2007. 46- Maskay, j.,Erikson, m.The tobacco atlas.Geneva:WHO.2002. 47- Mohtasham Amiri, Z.,Maddah, M.Prevalence of overweight and obesity among female medical students in Guilan -2003 Iranian Journal of Endocrinology &Metabolism .2006;8(2):157-162. 48- رمضانخانی،ع. سنجش تاثیر آموزش بهداشت بر اساس الگوی اعتقاد بهداشتی بر آگاهی و رفتارهای پیشگیری کننده از مصرف سیگار.پایان نامه دکترای آموزش بهداشت .دانشگاه تربیت مدرس،1378. 49- چاپمن، س. سیگاریها چرا شروع میکنند و چرا ادامه می دهند؟ترجمه روح شهباز،ک. مجله بهداشت جهان، سال دهم.1374. 50- Mohammadi, N.,Rafee, SH. Health Education ,Health Team Guidance[Persian].4th ed.Tehran: Ministry of Health and Medical Education press. 2004:74-77. 51.Glanz,k.,Rimer,B.k.,Lewis,f.m.Health behavior and health education .Theory research and practice.sanfransisco.2002. 52- Butler, JT.Principles of health education and health promotion. 3rd edition, USA:Wadsworth.2001:239-253. 53- Griesbach, D., Amos, A., Currie, C. Adolescent smoking and family structure in Europe. Soc Sci Med. 2003;56:41-52.(In Persian) 54- Feleming, CB., Kim, H., Harachi, TW., Catalanno, RF. Family process for children in early elementary school as predictor of smoking initiation. J Adolesc Health. 2002;30:184-9. 55- Rumming, s.,Coates, TjAn. international review of tobacco smoking among medical students.J postgade med.2007;53:55-62. 56- Glassman, AH. Cigarette smoking: implications for psychiatric illness. Am J Psychiatry. 1993; 150: 546-53. 57- Brenda, k.Beliefs,knowledge,and self –Efficacy of nursing students Regarding Tobacco Cessation.Am J prev Med. 2008:35. 58- Adetunji,T.,Markku,T.,Noel, C.Smoking behaviour and attitudes regarding the role of physicians in tobacco control among medicalstudents in kuopio,Finland in 2006.CVD prevention and control. 2008;3:53-60. 59- MQ ,Almerie.,HE ,Matar.,M ,salam.,A ,Morad.,M ,Abdulaal.,A, Koudsi.,and W, Maziak.Cigarettes &Waterpipe Smoking among medical students in Syria:a cross-sectional study.Int J Tuberc Lung Dis.2008 September;12(9):1085-1091. 60- Saatci, E.,Inan,S.,Bozdemir,N.,Akpinar,E.,Ergun,G.Predictors of Smoking Behavior of First Year University Students:Questionnaire Survey.CROATIAN MEDICAL JOURNAL. 2004;45(1):76-79. 61- دیوسالار،ک.، نخعی،ن. شیوع مصرف سیگار و عوامل مرتبط با آن در دانشجویان دودانشگاه شهرکرمان.مجله دانشگاه پیام نور بابل ،دوره دهم، شماره 4، مهر- آبان 1387،ص :83-78. 62- عابدینی،س.، کمال زاده تختی،ح.، .صادقی فر،ا.،.شهرکی واحد،ع. بررسي وضعيت استعمال سيگار در دانشجويان دانشگاه علوم پزشكي بندرعباس سال 1386. مجله پزشكي هرمزگان، زمستان86 ، سال يازدهم ، شماره چهارم ، ص:302-297. 63-Hosmer,d.,Lemeshow,s. Applied logistic regression . wiley - interscience publication 2ed . New york . 2002. 64-Nichter,M.,Van, SickleD.,Popular perceptions of tobacco products and patterns of use among male college students in India.Social Science&Medicin. 2004;(59):415–431. 65- محمدپوراصل،ا، فخاری ،ع.، رستمي،ف.، طباطبايي ،م. شيوع مصرف سيگار و عوامل فردي- محيطي مرتبط با آن در نوجوانان شهر تبريز. مجله علمي سازمان نظام پزشكي جمهوري اسلامي ايران، پاييز1385، دوره 24 ، شماره 3،ص: 270-263. 66- Tung, Z.,Buoling, F.,Shiushing, W.,Won, ch.,Shu-Hong, Z.A comparison of smoking behaviors among medical and other college students in China.Health Promotion International.Jun2004;19(2):189. 67- انصاری،ر.، خسروی،ع.، مختاری،م. شیوع و علل گرایش به سیگار در دانشجویان پیام نور.مجله علمی دانشگاه پیام نور سمنان، پاییز 1386، جلد9، شماره1(پیاپی25). 68- شجاع،م .، جویباری،ل.، قربانی،م.، ثناگو،ا.، شجاعی،ح.، کیاکجوری،ز.، ارگنجی،ح. بررسی فراوانی مصرف و علل گرایش به سیگار در دانشجویان ساکن خوابگاههای دانشگاه پیام نور گلستان در سال 1387.پژوهنده . مرداد و شهریور1394، سال پانزدهم، شماره 3،ص: 128-123. 69-Christophi, C.,Savvides, E.,Warren, Ch.,demokritou ,Ph.,Connolly, G.Main determinants of Cigarette Smoking in youth based on the 2006 Cyprus GYTS.Preventive Medicin.2009;48:232-236. 70- نمکین،ک.شریف زاده،غ.میری،م. شیوع مصرف سیگار و نگرش و آگاهی دانش آموزان پسر دوره متوسطه شهر بیرجنددر مورد مضرات سیگار.مجله علمی دانشگاه پیام نور بیرجند.بهار1387،دوره 15، شماره1، ص :71-66. 71- Huiyan, M.,Jennifer, B.,Chih-Ping, Ch.,Ping, S.,Paula, H.,Yan, ZH .,et al.Risk factors for adolescent smoking in urban and rural China:Findings from the China seven cities study.Addictive Behaviors. 2008;33: 1081-1085. 72- Mohtasham amiri, Z.,Cirus Bakht, S.,Nikravesh Rad, R.Cigarette Smoking Among high School Student in Rasht.Journal of Guilan University Medical Science.2008;17(65):100-107(in Persian).